Σαν σήμερα, το 1979, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπέγραφε στο Ζάππειο την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Οι ενστάσεις για το «εθνάρχης», που χρησιμοποίησα σε προηγούμενα άρθρα, με παρακίνησαν να συνοψίσω –εξ αφορμής και της επετείου– τους λόγους για τους οποίους δικαιούται πλήρως τον τίτλο…
Σίγουρα, δεν είναι εθνάρχης μόνο επειδή κυβέρνησε την Ελλάδα για περισσότερο από 13 ολόκληρα χρόνια ως πρωθυπουργός. Κατέχοντας μέχρι σήμερα το ρεκόρ πρωθυπουργικής θητείας όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη τη μεταπολεμική Ευρώπη.
Ούτε μόνο:
· Γιατί, την πρώτη οκταετία της διακυβέρνησής του, η Ελλάδα –παρά τη λήξη του Σχεδίου Μάρσαλ– είχε έναν από τους τρεις υψηλότερους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης στον κόσμο (πάνω από 6% σε μέση ετήσια βάση), με αποτέλεσμα το ΑΕΠ της, από το 1955 στο 1963, να διπλασιαστεί (χωρίς κρατικά ελλείμματα και με αμελητέο πληθωρισμό).
Οι μεγάλοι εθνικοί δρόμοι, ο εξηλεκτρισμός της χώρας, τα περισσότερα υδροηλεκτρικά και αρδευτικά έργα, η εξασφάλιση επαρκούς ύδρευσης της πρωτεύουσας από την Υλίκη και το Μόρνο, το Ανατολικό Αεροδρόμιο Ελληνικού, η Ολυμπιακή Αεροπορία, η εκβιομηχάνιση της Θεσσαλονίκης, τα διυλιστήρια πετρελαίου, τα εργοστάσια ζάχαρης και λιπασμάτων, η βιομηχανία αλουμινίου, η βιομηχανική εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου, οι βιομηχανικές ζώνες, τα ναυπηγεία Σκαραμαγκά, οι υψικάμινοι της Χαλυβουργικής, τα ξενοδοχεία «Ξενία», το «Χίλτον», το Μον Παρνές, το Ραδιομέγαρο της ΕΡΤ, το Γενικό Κρατικό Νοσοκομείο Αθηνών και ένα σωρό άλλες υποδομές οφείλονται στην τότε πρωθυπουργία του.
«Το έργο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή είναι αξιοθαύμαστο», «The Times», 24-10-1961.
«Δεν γνωρίζω τι πέτυχα και δεν πέτυχα στη σταδιοδρομία μου. Γνωρίζω, όμως, ότι ανέτρεψα την καθιερωμένη από χρόνια αντίληψη ότι η αθλιότητα αποτελεί αμετακίνητη μοίρα της Ελλάδας. Διότι απέδειξα έμπρακτα ότι μπορεί ο λαός μας, αν θέλει, να ευημερήσει», Κ.Κ.
· Γιατί, αν είχε στηριχθεί από την αντιπολίτευση η πρότασή του, τον Φλεβάρη του 1963, για αναθεώρηση του Συντάγματος του 1952 προς την κατεύθυνση περιορισμού των υπερεξουσιών του Στέμματος (η αποκαλούμενη «βαθιά τομή»), ίσως να μην είχαμε οδηγηθεί ποτέ στην επτάχρονη δικτατορία.
Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης έμελλε να τις βρει μπροστά του ως πρωθυπουργός, όταν ο νεαρός βασιλιάς θα του απαγόρευε να αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Η θρυαλλίδα για την παρατεταμένη πολική αστάθεια που κατέληξε στο πραξικόπημα…
Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης έμελλε να τις βρει μπροστά του ως πρωθυπουργός, όταν ο νεαρός βασιλιάς θα του απαγόρευε να αναλάβει το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Η θρυαλλίδα για την παρατεταμένη πολική αστάθεια που κατέληξε στο πραξικόπημα…
«Την επιχείρησα και απέτυχα. Και ίσως απέτυχα διότι την επιχείρησα».
Κ.Κ. για τη «βαθιά τομή».
«Εάν οι αντίπαλοί μου δεν συνασπίζονταν για να αποτύχει αυτό το σχέδιο, δεν θα ήταν σήμερα στη φυλακή και ούτε οι συνταγματάρχες θα ήταν στην εξουσία».
Κ.Κ., «Le Monde», 29-11-1967.
· Γιατί τον Ιούλη του 1974 επέστρεψε στην πατρίδα του, που τον ζητούσε, αψηφώντας τον κίνδυνο για τη ζωή του.
Τα εναπομένοντα “σταγονίδια” της Χούντας αναζητούσαν ευκαιρία να τον σκοτώσουν για να διατηρηθούν στην εξουσία. Σύμφωνα με μαρτυρίες, προετοιμάστηκαν δύο απόπειρες χουντικών κινημάτων, με στόχο την ανατροπή της κυβέρνησης και την εξόντωσή του.
«Παιδιά, προσευχηθείτε για εμένα…»
Κ.Κ., ξεκινώντας το ταξίδι της επιστροφής.
«Παιδιά, προσευχηθείτε για εμένα…»
Κ.Κ., ξεκινώντας το ταξίδι της επιστροφής.
· Γιατί τη «λύση Καραμανλή» επέβαλε ο πολιτικός και πνευματικός κόσμος της χώρας, υπό το βάρος των τραγικών εξελίξεων στην Κύπρο και της επακόλουθης κατάρρευσης του δικτατορικού καθεστώτος.
· Γιατί, μέσα σε λίγες μόλις μέρες, κατόρθωσε το ακατόρθωτο: την αναίμακτη μετάβαση από την πολιτική ανωμαλία στην πολιτική ομαλότητα.
«Αυτό που συνέβη στην Ελλάδα τους τελευταίους δύο μήνες δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα πολιτικό θαύμα», «The Times», 24-9-1974.
«Αυτό που συνέβη στην Ελλάδα τους τελευταίους δύο μήνες δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα πολιτικό θαύμα», «The Times», 24-9-1974.
· Γιατί, με το δημοψήφισμα για το πολιτειακό, κατάφερε να απαλλάξει μια για πάντα τη χώρα μας από τη βασιλεία.
Ξεριζώνοντας, με άψογο δημοκρατικό τρόπο, έναν τοξικό θεσμό με ιστορία 142 χρόνων στη νεότερη Ελλάδα.
«Ένα καρκίνωμα αποκόπηκε σήμερα από το σώμα του έθνους», Κ.Κ.
«Όλες οι κακοδαιμονίες στην Ελλάδα προέρχονται από τα λάθη του Θρόνου», Κ.Κ.
«Όλες οι κακοδαιμονίες στην Ελλάδα προέρχονται από τα λάθη του Θρόνου», Κ.Κ.
· Γιατί, με το Σύνταγμα του 1975, εγκαθίδρυσε την πιο στέρεη κοινοβουλευτική δημοκρατία που γνώρισε ποτέ ο Τόπος.
«Αν υπήρχε Βραβείο Νόμπελ Δημοκρατίας, εκείνος που θα έπρεπε να το πάρει είναι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής».
Τζέιμς Χάρολντ Ουίλσον, πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (1974-1976).
«Η πρόσφατη μετάβαση της Ελλάδας από στρατιωτική δικτατορία σε κοινοβουλευτική δημοκρατία αποτελεί ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα και απροσδόκητα επεισόδια στην ιστορία της», «The Economist», 20-9-1975.
· Γιατί, νομιμοποιώντας το κομμουνιστικό κόμμα και μετατρέποντας τις θανατικές ποινές των πραξικοπηματιών σε ισόβια δεσμά, άνοιξε τον δρόμο για την εθνική συμφιλίωση.
«Όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια», Κ.Κ.
«Στην Ευρώπη δεν μπαίνουμε με αίμα», Κ.Κ.
Αλλά κυρίως:
Γιατί επέτυχε την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα:
«Στην Ευρώπη δεν μπαίνουμε με αίμα», Κ.Κ.
Αλλά κυρίως:
Γιατί επέτυχε την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα:
· Με την ιδιότητα του ισότιμου και πλήρους μέλους.
«Δεν καταλαβαίνω γιατί, όταν έχουμε το μείζον όπως είναι η ένταξη, πρέπει να επιδιώξουμε το έλασσον όπως είναι η ειδική σχέση», Κ.Κ.
· Πέντε ολόκληρα χρόνια πριν από την κοινή προσχώρηση Πορτογαλίας και Ισπανίας.
Έστω κι αν αμφότερες είχαν καταθέσει αίτηση δύο μόλις χρόνια μετά την Ελλάδα. Αφού κατάφερε να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις σε λιγότερο απ' τον μισό χρόνο από εκείνες.
«Δεν καταλαβαίνω γιατί, όταν έχουμε το μείζον όπως είναι η ένταξη, πρέπει να επιδιώξουμε το έλασσον όπως είναι η ειδική σχέση», Κ.Κ.
· Πέντε ολόκληρα χρόνια πριν από την κοινή προσχώρηση Πορτογαλίας και Ισπανίας.
Έστω κι αν αμφότερες είχαν καταθέσει αίτηση δύο μόλις χρόνια μετά την Ελλάδα. Αφού κατάφερε να ολοκληρώσει τις διαπραγματεύσεις σε λιγότερο απ' τον μισό χρόνο από εκείνες.
· Στη μοναδική, μέχρι την πιο πρόσφατη, διεύρυνση στην ιστορία της Κοινότητας που έγινε για την ένταξη ενός μόνο κράτους-μέλους.
Στη διεύρυνση του 2013, η Κροατία έγινε το 28ο μέλος.
«Αν συνδυαζόταν η αίτηση της Ελλάδας με τις αιτήσεις άλλων υποψήφιων χωρών, όχι μόνο υπήρχε κίνδυνος να παραταθεί επ’ άπειρον αυτή η εκκρεμότητα, αλλά ίσως τελικά και να ματαιωνόταν η ένταξη…», Κ.Κ.
«Αν συνδυαζόταν η αίτηση της Ελλάδας με τις αιτήσεις άλλων υποψήφιων χωρών, όχι μόνο υπήρχε κίνδυνος να παραταθεί επ’ άπειρον αυτή η εκκρεμότητα, αλλά ίσως τελικά και να ματαιωνόταν η ένταξη…», Κ.Κ.
· Παρά την έλλειψη κοινών συνόρων με τα τότε μέλη της.
Μια ματιά στον χάρτη αρκούσε για να απορριφθεί η αίτηση της Ελλάδας ως γεωγραφικά απομακρυσμένης.
«Η Ελλάς είναι ο ακρίτας των ευρωπαϊκών συνόρων και ο μεσογειακός εξώστης της Κοινής Αγοράς», Κ.Κ.
«Γεωγραφικά, η Ελλάς ανήκει στη Βαλκανική. Πολιτιστικά, όχι μόνο ανήκει στην Ευρώπη, αλλά είναι και η πηγή του ευρωπαϊκού πολιτισμού», Κ.Κ.
«Η Ευρώπη, με το ελληνικό της όνομα, της είναι οικείος χώρος, αφού ο πολιτισμός της είναι σύνθεση του ελληνικού, του ρωμαϊκού και του χριστιανικού πνεύματος. Μια σύνθεση στην οποία το ελληνικό πνεύμα εισέφερε την ιδέα της Ελευθερίας, της Αλήθειας και της Ομορφιάς. Το ρωμαϊκό πνεύμα, την ιδέα του Κράτους και του Δικαίου. Και ο χριστιανισμός, την Πίστη και την Αγάπη», Κ.Κ.
· Μ' ένα κατά κεφαλήν εισόδημα μεγαλύτερο μόνο του αντίστοιχου της Ιρλανδίας.
«Αν η Ελλάδα δεν ενταχθεί στην ΕΟΚ, η μοίρα του Τόπου μας δεν πρόκειται ν’ αλλάξει ποτέ», Κ.Κ.
«Όποιος άγγιζε την Ελλάδα, θα άγγιζε τότε την ίδια την Ευρώπη», Κ.Κ.
· Παρά την επί της ουσίας αρνητική γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Στη μοναδική ένταξη που έγινε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της.
«Η Ελλάς είναι ο ακρίτας των ευρωπαϊκών συνόρων και ο μεσογειακός εξώστης της Κοινής Αγοράς», Κ.Κ.
«Η Ευρώπη, με το ελληνικό της όνομα, της είναι οικείος χώρος, αφού ο πολιτισμός της είναι σύνθεση του ελληνικού, του ρωμαϊκού και του χριστιανικού πνεύματος. Μια σύνθεση στην οποία το ελληνικό πνεύμα εισέφερε την ιδέα της Ελευθερίας, της Αλήθειας και της Ομορφιάς. Το ρωμαϊκό πνεύμα, την ιδέα του Κράτους και του Δικαίου. Και ο χριστιανισμός, την Πίστη και την Αγάπη», Κ.Κ.
· Μ' ένα κατά κεφαλήν εισόδημα μεγαλύτερο μόνο του αντίστοιχου της Ιρλανδίας.
«Αν η Ελλάδα δεν ενταχθεί στην ΕΟΚ, η μοίρα του Τόπου μας δεν πρόκειται ν’ αλλάξει ποτέ», Κ.Κ.
«Όποιος άγγιζε την Ελλάδα, θα άγγιζε τότε την ίδια την Ευρώπη», Κ.Κ.
· Παρά την επί της ουσίας αρνητική γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
Στη μοναδική ένταξη που έγινε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της.
· Κάμπτοντας τις αντιρρήσεις των ευρωπαίων ηγετών που δεν σκέφτονταν ούτε κατά διάνοια ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Με αμέτρητες επιστολές και περισσότερα από 40 ταξίδια του στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
«Για να μπει η Ελλάδα στην Ευρώπη, θα πρέπει να περάσει πάνω από το πτώμα μου…»
Χέλμουτ Σμιτ, τότε καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, μιλώντας σε συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
«Η Γερμανία, που αιματοκύλησε τον κόσμο δύο φορές, έχει το δικαίωμα να είναι στην Ευρώπη και η Ελλάδα, που σας έδωσε τα φώτα, δεν το έχει; Αυτό θα βγω έξω και θα πω στους δημοσιογράφους που περιμένουν».
Από ιδιωτική συνομιλία του Κ.Κ. με τον Χέλμουτ Σμιτ.
«Η Γερμανία, που αιματοκύλησε τον κόσμο δύο φορές, έχει το δικαίωμα να είναι στην Ευρώπη και η Ελλάδα, που σας έδωσε τα φώτα, δεν το έχει; Αυτό θα βγω έξω και θα πω στους δημοσιογράφους που περιμένουν».
Από ιδιωτική συνομιλία του Κ.Κ. με τον Χέλμουτ Σμιτ.
«Ήμουν αντίθετος στην ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Όταν όμως γνώρισα τον Καραμανλή, διέκρινα σ’ αυτόν έναν φλογερό Ευρωπαίο, έναν ηγέτη που πίστευε με πάθος στην ευρωπαϊκή ιδέα. Και είπα μέσα μου: “Αυτός ο άνθρωπος θα μεταμορφώσει τους Έλληνες σε Ευρωπαίους. Αξίζει λοιπόν να τον στηρίξω”. Πρέπει να το αντιληφθείτε εσείς οι Έλληνες. Δεν μπήκε η Ελλάδα στην Ευρώπη. Ο Καραμανλής μπήκε στην Ευρώπη».
Από ιδιωτική συνομιλία του Χέλμουτ Σμιτ με τον Γιάννη Βαρβιτσιώτη.
«Δεν ήταν η Ελλάδα που εντάχθηκε στην Κοινότητα αλλά ο Καραμανλής».
Βαλερί Ζισκάρ Ντ' Εστέν, τότε πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας.
· Παρά τις λυσσαλέες αντιδράσεις της μείζονος αντιπολίτευσης, που πρότεινε δημοψήφισμα ή ειδική σχέση (αντί της πλήρους ένταξης).
Το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης αποφάσισε να απουσιάσει όχι μόνο από τη συζήτηση στη Βουλή για την επικύρωση της συνθήκης ένταξης, αλλά και από την επίσημη τελετή υπογραφής της. Παρά την παρουσία πρωθυπουργών των κρατών-μελών, που είχαν έρθει στην Ελλάδα για να την τιμήσουν. Καθώς –κατ’ εξαίρεση του πρωτοκόλλου της ΕΟΚ– δεν ήταν οι Βρυξέλλες αλλά η Αθήνα ο τόπος διεξαγωγής της.
«Από την αρχή, το ΠΑΣΟΚ τάχθηκε σαφώς και ανεπιφύλακτα ενάντια στην ένταξη. Κι έχει αναλάβει την υποχρέωση, όταν έρθει στην εξουσία, να προχωρήσει σε δημοψήφισμα...»
Ανδρέας Παπανδρέου, τότε αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης.
· Σε πλήρη αντίθεση και με τη λαϊκή βούληση.
Αν διεξαγόταν δημοψήφισμα (όπως σ' όλες τις χώρες της πρώτης διεύρυνσης), είναι βέβαιον ότι ο ελληνικός λαός θα καταψήφιζε την πρόταση λόγω αντιδυτικών αισθημάτων. Τα οποία θα διέγειρε πριν από τις κάλπες και η λαϊκιστική προπαγάνδα («ΕΟΚ και ΝΑΤΟ, το ίδιο συνδικάτο»).
«Θα τους ρίξω στη θάλασσα με τη βεβαιότητα ότι, για να μην πνιγούν, θα μάθουν να κολυμπούν», Κ.Κ.
«Έβαλα τους Έλληνες στην Ευρώπη παρά τη θέλησή τους», Κ.Κ.
· Ολοκληρώνοντας προσπάθειες δύο δεκαετιών, που είχαν ξεκινήσει από την προδικτατορική πρωθυπουργική του θητεία.
Με δική του πρωτοβουλία, η Ελλάδα είχε γίνει το 1962 το πρώτο συνδεδεμένο μέλος με την ΕΟΚ. Αντί (όπως η Πορτογαλία) ένα πλήρες μέλος στην, υπό το Λονδίνο, Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ).
Με δική του πρωτοβουλία, η Ελλάδα είχε γίνει το 1962 το πρώτο συνδεδεμένο μέλος με την ΕΟΚ. Αντί (όπως η Πορτογαλία) ένα πλήρες μέλος στην, υπό το Λονδίνο, Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ).
«Η ΕΟΚ έχει δυναμική, θα προχωρήσει. Η ΕΖΕΣ θα μείνει στάσιμη», Κ.Κ.
· Καθώς μόνο εκείνος είχε διαβλέψει έγκαιρα ότι η ΕΟΚ των «6» –και όχι η ΕΖΕΣ των «7»– θα αποτελούσε το θεμέλιο της ευρωπαϊκής ενοποίησης.
Για τη συνεισφορά του στην Ευρωπαϊκή Ιδέα έγινε ο πρώτος και ο μοναδικός μέχρι σήμερα Έλληνας που τιμήθηκε με το διεθνές βραβείο «Καρλομάγνος».
«Είναι ένας από τους σημαντικούς πολιτικούς άνδρες της Ευρώπης. Για να πω την αλήθεια, θα έπρεπε να πω πως τον θεωρώ τον πιο σημαντικό από όλους…»
«Ο Νέστωρ της Ευρώπης…»
Χέλμουτ Σμιτ, καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας (1974-1982).
Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι, πρόεδρος των ΗΠΑ (1961-1963).
Χέλμουτ Σμιτ, καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας (1974-1982).
«Είναι ο καλύτερος εκφραστής της ευρωπαϊκής ιδέας».
Χέλμουτ Κολ, καγκελάριος της Γερμανίας (1982-1998).
«Τι κρίμα που η Ευρώπη δεν έχει προχωρήσει στην πολιτική της ένωση. Θα μπορούσε να έχει εσάς πρόεδρό της...»
Μποντουέν ο Α΄, Βασιλιάς του Βελγίου (1951-1993).
Χέλμουτ Κολ, καγκελάριος της Γερμανίας (1982-1998).
«Τι κρίμα που η Ευρώπη δεν έχει προχωρήσει στην πολιτική της ένωση. Θα μπορούσε να έχει εσάς πρόεδρό της...»
Μποντουέν ο Α΄, Βασιλιάς του Βελγίου (1951-1993).
«Το υψηλό κύρος του ως διεθνούς πολιτικού ανδρός και η μακρά του πείρα αποτελούν ανεκτίμητη συμβολή σε κάθε κρίσιμη περίσταση».
Μάργκαρετ Θάτσερ, πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου (1979-1990).
Η Ελλάδα, ως μέλος της ΕΟΚ από την 1η Ιανουαρίου 1981, θα εισέπραττε σωρευτικά μέχρι σήμερα, σε καθαρές εισροές, περίπου ένα σημερινό ΑΕΠ της.
«Επεδίωξα να συνδέσω οργανικά την Ελλάδα με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, για να διασφαλίσω το μέλλον της, βγάζοντάς την από την αιώνια μοναξιά της», Κ.Κ.
«Επεδίωξα να συνδέσω οργανικά την Ελλάδα με την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, για να διασφαλίσω το μέλλον της, βγάζοντάς την από την αιώνια μοναξιά της», Κ.Κ.
«Η ένταξή μας τερματίζει την απομόνωση που διήρκησε πάνω από 3.000 χρόνια. Εάν η Ελλάδα κατακτήθηκε κατά καιρούς από Ρωμαίους, Γότθους ή Τούρκους, αυτό συνέβη γιατί ήμασταν πάντα μόνοι», Κ.Κ.
«Μετά την επίσημη υπογραφή της Συνθήκης Εντάξεως της Ελλάδος στην ΕΟΚ, ο πρωθυπουργός Κ.Καραμανλής προσποιήθηκε ότι σκούπισε το φρύδι του, αλλά στην πραγματικότητα ο 72 ετών ηγέτης σκούπισε ένα δάκρυ, έκδηλα συγκινημένος τη στιγμή θριάμβου του ευρωπαϊκού του οράματος», «The Economist», 1-6-1979.
Και διατηρεί ακέραιο τον τίτλο:
· Γιατί, πριν ασχοληθεί με την πολιτική, εργάστηκε ως ασφαλιστής παράλληλα με τις σπουδές του στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών· και, εν συνεχεία, ως δικηγόρος ανοίγοντας δικηγορικό γραφείο με χρήματα που είχε δανειστεί.
Για να εξασφαλίσει τα προς το ζην, να εξοφλήσει τα οικογενειακά χρέη μετά τον θάνατο του πατέρα του και να στηρίξει οικονομικά τις τρεις μικρότερες αδερφές και τα τρία μικρότερα αδέρφια του.
«Κυβερνούσα μια οικογένεια πριν κυβερνήσω μια χώρα», Κ.Κ.
«Διένυα το δεύτερο έτος του πανεπιστημίου, όταν ο πατέρας μου μού έγραψε ότι αδυνατεί να χρηματοδοτήσει περαιτέρω τις σπουδές μου. [...] Τότε βρέθηκα στην ανάγκη να εργαστώ για να συνεχίσω τις σπουδές μου. Ανέλαβα την αντιπροσωπεία μιας ασφαλιστικής εταιρείας και περιερχόμουν στα χωριά της Μακεδονίας, κάνοντας ασφαλιστικά συμβόλαια. [...] Υπό τις συνθήκες αυτές τέλειωσα τις σπουδές μου, χωρίς τακτική φοίτηση στο πανεπιστήμιο», Κ.Κ.
· Γιατί, ως νεαρός βουλευτής, απάντησε αρνητικά στην πρόταση του δικτάτορα Μεταξά για μία υπουργική θέση.
«Όλες οι δικτατορίες εμπεριέχουν τους σπόρους του θανάτου τους. Είναι από την αρχή καταδικασμένες, όπως θα είναι και η δική σας», Κ.Κ.
· Γιατί, την επόμενη της 28ης Οκτωβρίου 1940, έσπευσε να καταταγεί στον ελληνικό στρατό, τον οποίο είχε προηγουμένως υπηρετήσει.
Άλλο αν οι αρμόδιες αρχές τον έκριναν ως ακατάλληλο, εξαιτίας του σοβαρού προβλήματος βαρηκοΐας που είχε εμφανιστεί μετά τη στρατιωτική του θητεία.
Άλλο αν οι αρμόδιες αρχές τον έκριναν ως ακατάλληλο, εξαιτίας του σοβαρού προβλήματος βαρηκοΐας που είχε εμφανιστεί μετά τη στρατιωτική του θητεία.
· Γιατί, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, αρνήθηκε όλες τις προτάσεις του γερμανικού καθεστώτος για δημόσιο αξίωμα.
Παρά τις αυξημένες οικονομικές υποχρεώσεις για τη συντήρηση των αδερφών του σε μια περίοδο που η πείνα και η φτώχεια μάστιζαν την Αθήνα.
· Γιατί οι κατηγορίες του «χασάπη της Θεσσαλονίκης», Μαξ Μέρτεν, ήταν αυταπόδεικτα ψευδείς.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ουδέποτε βρέθηκε στη συμπρωτεύουσα στο διάστημα της Κατοχής.
· Γιατί οι κατηγορίες του «χασάπη της Θεσσαλονίκης», Μαξ Μέρτεν, ήταν αυταπόδεικτα ψευδείς.
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ουδέποτε βρέθηκε στη συμπρωτεύουσα στο διάστημα της Κατοχής.
· Γιατί, μετά την Απελευθέρωση, δήλωσε σαφώς στον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Τσαλδάρη ότι θα αποσυρθεί από την πολιτική αν δεν λυθεί το πρόβλημα βαρηκοΐας του.
«Εάν η εγχείρηση μού αποδώσει την ακοή, είμαι στη διάθεσή σας. Εάν δεν μου την αποδώσει, θα παραιτηθώ και από βουλευτής και από δικηγόρος και θα πάω στο σπίτι μου», Κ.Κ.
· Γιατί, πριν γίνει πρωθυπουργός, είχε περάσει από έξι διαφορετικά υπουργεία την περίοδο 1946-1955, αφήνοντας πανθομολογούμενο έργο.
Συγκεκριμένα, από τα υπουργεία Εργασίας, Μεταφορών, Κοινωνικής Πρόνοιας, Εθνικής Άμυνας, Δημοσίων Έργων και Συγκοινωνιών.
«Ένας άξιος υπουργός. [...] Ό,τι ήταν στην περιοχή του ονείρου, ο Καραμανλής το κάνει ωραία πραγματικότητα», «Η Καθημερινή» (26-7-1953).
«Ανέπτυξε υπερβολική δραστηριότητα που επιτρέπει στους οδηγούς, τουλάχιστον, των αυτοκινήτων να ισχυρίζονται ότι ο μόνος που εργάζεται από την κυβέρνηση είναι ο υπουργός των Δημοσίων Έργων», «Ελευθερία» (6-10-1953).
«Ο Καραμανλής δεν ομιλεί ο ίδιος για το έργον του, αλλά αφήνει τα έργα του να ομιλούν γι’ αυτόν», «Το Βήμα» (11-12-1953).
«Η σπάνια δραστηριότητα του υπουργού Δημοσίων Έργων πρέπει να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση», «Η Καθημερινή» (18-8-1954).
«Ο άνθρωπος των γοργών και ορθών αποφάσεων», «Το Βήμα» (2-9-1954).
«Δεν έκανα παρά το καθήκον μου», Κ.Κ. (10-4-1955).
· Γιατί, παρότι ήταν τελείως σύννομη με το Σύνταγμα η ανάθεση της πρωθυπουργίας από τον βασιλέα Παύλο τον Οκτώβρη του 1955, προκάλεσε σύντομα εκλογές για να αναβαπτιστεί στο αξίωμα μέσα από τη λαϊκή ψήφο.
Την οποία ζήτησε ως επικεφαλής ενός νέου, διευρυμένου κόμματος. Από ένα διπλασιασμένο εκλογικό σώμα από τη συμμετοχή των γυναικών στην ψηφοφορία (για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές).
«Φυσικά, θα προχωρήσω στην ίδρυση νέου κόμματος. Αλλά υπό έναν όρο: Τη διεύρυνση. Δεν μπορώ να μένω καθηλωμένος στη μία πλευρά του οδοφράγματος που διαχωρίζει βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς σαν επιβεβαίωση του παλαιού διχασμού».
Από ιδιωτική συνομιλία του Κ.Κ. με τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, ηγετικό στέλεχος των Φιλελευθέρων.
«Οι αντίπαλοί μου με θεωρούσαν εύκολη λεία. Τους εξέπληξα όμως. Διότι σχημάτισα κυβέρνηση αστραπιαία την επομένη της ανάθεσης της εντολής, προχώρησα σε ίδρυση κόμματος, ψήφισα νέο εκλογικό νόμο μέσα σε τρεις μήνες, και μέσα σε πέντε μήνες έκανα εκλογές. Κανείς δεν πίστευε ότι θα έκανα τόσο πολλά μέσα σε τόσο μικρό χρονικό διάστημα», Κ.Κ.
«Δεν ανέχομαι εκκρεμότητες· οι εκκρεμότητες με αρρωσταίνουν», Κ.Κ.
· Γιατί και με το προηγούμενο εκλογικό σύστημα το νεοϊδρυθέν κόμμα του θα εξασφάλιζε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία τον Φλεβάρη του 1956.
Η τελευταία, λόγω του λεγόμενου «τριφασικού», κατέληξε να είναι απλώς άνετη.
Την οποία ζήτησε ως επικεφαλής ενός νέου, διευρυμένου κόμματος. Από ένα διπλασιασμένο εκλογικό σώμα από τη συμμετοχή των γυναικών στην ψηφοφορία (για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές).
«Φυσικά, θα προχωρήσω στην ίδρυση νέου κόμματος. Αλλά υπό έναν όρο: Τη διεύρυνση. Δεν μπορώ να μένω καθηλωμένος στη μία πλευρά του οδοφράγματος που διαχωρίζει βενιζελικούς και αντιβενιζελικούς σαν επιβεβαίωση του παλαιού διχασμού».
Από ιδιωτική συνομιλία του Κ.Κ. με τον Κωνσταντίνο Τσάτσο, ηγετικό στέλεχος των Φιλελευθέρων.
«Δεν ανέχομαι εκκρεμότητες· οι εκκρεμότητες με αρρωσταίνουν», Κ.Κ.
· Γιατί και με το προηγούμενο εκλογικό σύστημα το νεοϊδρυθέν κόμμα του θα εξασφάλιζε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία τον Φλεβάρη του 1956.
Η τελευταία, λόγω του λεγόμενου «τριφασικού», κατέληξε να είναι απλώς άνετη.
· Γιατί, παρότι του προσφέρθηκε δύο φορές ο Μεγαλόσταυρος του Τάγματος του Σωτήρος από τον βασιλέα Παύλο, και τις δύο απέρριψε την ύψιστη τιμητική διάκριση.
«Τη μεν πρώτη φορά, τον αρνήθηκα με το επιχείρημα ότι δεν ολοκλήρωσα ακόμη το έργο μου. Ενώ τη δεύτερη, με τη δήλωση ότι δεν τον δέχομαι, γιατί συνήθως ο Μεγαλόσταυρος απονέμεται προς παρηγορία σε πρωθυπουργούς αποπεμπομένους», Κ.Κ.
· Γιατί, ως πρωθυπουργός, δεν επέτρεψε να γίνει ούτε μία εκτέλεση από τις πολλές που εκκρεμούσαν εις βάρος καταδικασθέντων κομμουνιστών.
Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πληροφορίες, ήταν όρος του προς τον βασιλέα Παύλο για να αποδεχθεί την πρωθυπουργία τον Οκτώβρη του 1955.
· Γιατί, στο τέλος της πρώτης οκταετίας του, “παρέδιδε” το 20% των πολιτικών κρατουμένων που είχε “παραλάβει” στην αρχή της.
· Γιατί, στις λεγόμενες εκλογές «βίας και νοθείας», του 1961, ακόμα κι αν υπήρξαν παρατυπίες, η διαφορά υπέρ του κόμματός του ήταν συντριπτική (Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση: 50,8%, Ένωση Κέντρου: 33,6%).
Πέραν του ότι οι εκλογές διεξήχθησαν από υπηρεσιακή κυβέρνηση επιλογής των Ανακτόρων.
Πέραν του ότι οι εκλογές διεξήχθησαν από υπηρεσιακή κυβέρνηση επιλογής των Ανακτόρων.
«Οι επιδόσεις του στις ελληνικές γενικές εκλογές της περασμένης Κυριακής θα έκαναν πολλούς πολιτικούς στη Δύση πράσινους από ζήλια· ύστερα από έξι χρόνια στην εξουσία αύξησε το ποσοστό του στη λαϊκή ψήφο από λιγότερο από 42% (στις τελευταίες εκλογές, του 1958) σε πάνω από 50%», «The Economist», 4-11-1961.
«Τη βία και τη νοθεία την έκαναν τα Ανάκτορα. Και την έκαναν με συνενοχή της Ένωσης Κέντρου».
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, τότε πρωταγωνιστής του «Ανένδοτου Αγώνα».
«Τα σχέδια για την περίφημη βία και νοθεία, τα γνώριζαν οι αντίπαλοί μου και τα αγνοούσα εγώ», Κ.Κ.
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, τότε πρωταγωνιστής του «Ανένδοτου Αγώνα».
«Τα σχέδια για την περίφημη βία και νοθεία, τα γνώριζαν οι αντίπαλοί μου και τα αγνοούσα εγώ», Κ.Κ.
· Γιατί δεν είχε απολύτως καμία ανάμειξη στη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη.
Τον βουλευτή της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς τραυμάτισαν θανατηφόρα παρακρατικοί στη Θεσσαλονίκη, στα τέλη Μαΐου 1963, λίγες μέρες πριν εξωθηθεί σε παραίτηση (μεταξύ άλλων και λόγω αυτού του τραγικού γεγονότος).
Τον βουλευτή της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς τραυμάτισαν θανατηφόρα παρακρατικοί στη Θεσσαλονίκη, στα τέλη Μαΐου 1963, λίγες μέρες πριν εξωθηθεί σε παραίτηση (μεταξύ άλλων και λόγω αυτού του τραγικού γεγονότος).
«Ποιος, επιτέλους, κυβερνά αυτόν τον Τόπο;», Κ.Κ.
«Η ηθική αυτουργία ξεκινούσε από τη βασιλομήτορα, τη Φρειδερίκη».
Μίκης Θεοδωράκης
«Η ηθική αυτουργία ξεκινούσε από τη βασιλομήτορα, τη Φρειδερίκη».
Μίκης Θεοδωράκης
· Γιατί, διαφωνώντας με τα Ανάκτορα, δεν δίστασε να παραιτηθεί από την πρωθυπουργία (τον Ιούνη του 1963) και, εν συνεχεία, να αποχωρήσει από την πολιτική και την Ελλάδα (τον Δεκέμβρη του ίδιου χρόνου).
«Όταν ένας πολιτικός γνωρίζει τι πρέπει να γίνει στη χώρα του και δεν δύναται να το πραγματοποιήσει, διότι του αρνούνται τις αναγκαίες προϋποθέσεις, οφείλει, αντί να συμβιβάζεται με τη συνείδησή του, να αποχωρεί. Αλλιώς, η παραμονή του στην ενεργό πολιτική όχι μόνο καθίσταται αμφιβόλου χρησιμότητας, αλλά είναι δυνατόν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να αποβαίνει και επιβλαβής», Κ.Κ.
«Μέσα στις συνθήκες που είχαν δημιουργηθεί, που με έσπρωχναν είτε σε ανοιχτό αγώνα κατά του Στέμματος είτε σε εκτροπή από τη νομιμότητα – με μοιραίο επακόλουθο αμφοτέρων την επανάληψη του Εθνικού Διχασμού, η παραίτηση και αποχώρησή μου από την πολιτική ζωή δεν ήταν απλώς απαραίτητη: ήταν η τρανότερη απόδειξη της αφοσίωσής μου στη δημοκρατία. Εγκατέλειψα, τελικά, την πολιτική για να μη βρεθώ στην ανάγκη να προκαλέσω εθνικό διχασμό», Κ.Κ.
· Γιατί, λίγους μήνες πριν απ’ την εκδήλωση του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου, απέρριψε πρόταση του βασιλιά Κωνσταντίνου να επιστρέψει στην Ελλάδα για να σχηματίσει κυβέρνηση, αποκλείοντας κάθε ενδεχόμενο αναστολής της ισχύος του Συντάγματος.
«Η δικτατορία αποτελεί επικίνδυνο πείραμα. Γι’ αυτό και δεν τη δέχθηκα, μολονότι μου προσφέρετο και από τον Στρατό, και από το Στέμμα», Κ.Κ.
«Μέσα στις συνθήκες που είχαν δημιουργηθεί, που με έσπρωχναν είτε σε ανοιχτό αγώνα κατά του Στέμματος είτε σε εκτροπή από τη νομιμότητα – με μοιραίο επακόλουθο αμφοτέρων την επανάληψη του Εθνικού Διχασμού, η παραίτηση και αποχώρησή μου από την πολιτική ζωή δεν ήταν απλώς απαραίτητη: ήταν η τρανότερη απόδειξη της αφοσίωσής μου στη δημοκρατία. Εγκατέλειψα, τελικά, την πολιτική για να μη βρεθώ στην ανάγκη να προκαλέσω εθνικό διχασμό», Κ.Κ.
· Γιατί, λίγους μήνες πριν απ’ την εκδήλωση του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου, απέρριψε πρόταση του βασιλιά Κωνσταντίνου να επιστρέψει στην Ελλάδα για να σχηματίσει κυβέρνηση, αποκλείοντας κάθε ενδεχόμενο αναστολής της ισχύος του Συντάγματος.
«Η δικτατορία αποτελεί επικίνδυνο πείραμα. Γι’ αυτό και δεν τη δέχθηκα, μολονότι μου προσφέρετο και από τον Στρατό, και από το Στέμμα», Κ.Κ.
· Γιατί, με βαρυσήμαντες δηλώσεις του στον Τύπο, καταδίκασε επανειλημμένα το πραξικόπημα· και, με επιστολές του στον βασιλιά Κωνσταντίνο και τον αμερικανό πρόεδρο Ρίτσαρντ Νίξον, πρότεινε συγκεκριμένες ενέργειες για την επάνοδο της χώρας στη δημοκρατία.
«Δεν θα έλυνα τη σιωπή μου, εάν δεν πίστευα ότι η χώρα δύναται ακινδύνως να επανέλθει στην ομαλότητα και εάν δεν ήμουν διατεθειμένος να συμβάλω εν ανάγκη προς τούτο και προσωπικώς», Κ.Κ.
· Γιατί οι ευθύνες που του αναλογούν για την πυκνή και άναρχη δόμηση της πρωτεύουσας και άλλων πόλεων της Ελλάδος δεν είναι αυτές που του αποδίδονται.
– Το πρόβλημα δημιουργήθηκε από τις επιτακτικές ανάγκες στέγασης που προκάλεσε το εκρηκτικό κύμα της αστυφιλίας. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία των απογραφών, μεταξύ 1951 και 1971, ο πληθυσμός στην περιφέρεια της Αθήνας αυξήθηκε κατά περίπου 85%.
– Υπό το πρίσμα αυτό, η αντιπαροχή ανταποκρίθηκε στο αίτημα γρήγορης ανοικοδόμησης και παροχής φθηνής στέγης στα νοικοκυριά.
– Εξάλλου, αυτή είχε θεσμοθετηθεί με νόμο της κυβέρνησης Πλαστήρα και όχι της κυβέρνησης Παπάγου, στην οποία διετέλεσε υπουργός Δημοσίων Έργων.
– Δυστυχώς, το πρώτο Ρυθμιστικό Σχέδιο για την Αθήνα, που επιμελήθηκε ως πρωθυπουργός το 1962, δεν αξιοποιήθηκε ποτέ από τις επόμενες κυβερνήσεις.
– Ακόμα χειρότερα, το 1968, η δικτατορία αύξησε τους συντελεστές δόμησης στις πόλεις κατά 20%.
– Γι' αυτό, οι περισσότερες πολυκατοικίες που βλέπουμε γύρω μας χτίστηκαν μετά το 1963 και κυρίως επί χούντας.
– Μεταπολιτευτικά, εκείνος ξεκίνησε την πρώτη προσπάθεια δημιουργίας δασικών χαρτών και ίδρυσε αυτόνομο –αποσυνδεδεμένο από τα δημόσια έργα– Υπουργείο Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος (το οποίο ανέθεσε στον Στέφανο Μάνο).
– Τέλος, ακόμα και από πολιτικούς του αντιπάλους αναγνωρίζεται η αξία του άρθρου 24 που ενέταξε στο Σύνταγμα του 1975, με το οποίο καθιερώθηκε ρητώς η υποχρέωση του Κράτους να προστατεύει το περιβάλλον.
«Είναι γνωστό ότι από 30 και πλέον ετών συζητείται χωρίς αποτέλεσμα το Ρυθμιστικό Σχέδιο της Αθήνας. Το 1962, η τότε κυβέρνησή μου, παράλληλα με τα έργα που επιτέλεσε στην Αθήνα, συνέταξε επιτέλους ένα σχέδιο, το οποίο όμως παρέμεινε έκτοτε στα αρχεία. Και όλα αυτά, γιατί στον τόπο μας έχουμε τη συνήθεια να συζητούμε πολύ και να μην παίρνουμε αποφάσεις που συνεπάγονται ευθύνες. Πάντως, συνέπεια αυτού του αβδηριτισμού είναι το σημερινό χάος της Αθήνας, που, αν δεν δαμάσουμε εγκαίρως, σε λίγα χρόνια η ωραία αυτή πόλη θα γίνει ακατοίκητη».
Κ.Κ., μιλώντας τον Απρίλιο του 1979, μετά την πρώτη συνεδρίαση του Εθνικού Συμβουλίου Χωροταξίας και Περιβάλλοντος υπό την προεδρία του, σε ευρεία σύσκεψη για το μέλλον της πρωτεύουσας.
· Γιατί είναι ο μοναδικός πολιτικός που κατάφερε να λύσει το Κυπριακό, το πιο δυσεπίλυτο διεθνές πρόβλημα.
Αφού προηγουμένως απέρριψε συμβιβασμούς που δεν ανταποκρίνονταν σε κοινές θέσεις Αθήνας και Λευκωσίας (προτάσεις Χάρντινγκ, Σύνταγμα Ράντκλιφ, Σχέδιο Μακμίλαν), υπέγραψε το 1959 τις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, με τις οποίες ιδρύθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία.
«Όταν υπογράψαμε τις συμφωνίες –και τις υπογράψαμε με τη σύμφωνη γνώμη του Μακαρίου– γνωρίζαμε τις ατέλειές τους. Τις ανεχθήκαμε όμως για να αποφύγουμε το χειρότερο, που αντιπροσώπευε το περίφημο σχέδιο Μακμίλαν. Και διότι έκτοτε πιστεύαμε ότι, με την πρόοδο του χρόνου και υπό συνθήκες καλύτερες, θα ήταν δυνατόν να τεθεί εξ υπαρχής το θέμα», Κ.Κ.
«Το αρχικό σφάλμα υπήρξε δικό σας, γιατί βάλατε τους Τούρκους να γαβγίσουν και τώρα άρχισαν να δαγκώνουν, και έτσι δεν μπορείτε ούτε εσείς να τους συμμαζέψετε».
Από ιδιωτική συνομιλία του Κ.Κ. με τον Χάρολντ Μακμίλαν, πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου και παρουσιαστή του ομώνυμου σχεδίου για το Κυπριακό.
– Ανεξαρτήτως της όποιας δυσλειτουργικότητας του Συντάγματος, χάρη σ' αυτές η Κύπρος απελευθερώθηκε έπειτα από αιώνες από τη βρετανική επικυριαρχία και έγινε ένα ανεξάρτητο και ενιαίο κράτος.
– Μάλιστα, το μέλλον του νεόδμητου κράτους ίσως αποδεικνυόταν διαφορετικό, αν είχαν εισακουστεί οι προτροπές του Κωνσταντίνου Καραμανλή για άμεση ένταξή του στο ΝΑΤΟ (όπως προέβλεπε, άλλωστε, και η μυστική «συμφωνία κυριών» μεταξύ έλληνα και τούρκου πρωθυπουργού στη Ζυρίχη) και εν συνεχεία για σύνδεσή του και με την ΕΟΚ.
«Η φόρα των πραγμάτων, αργά ή γρήγορα, θα οδηγήσει στην Ένωση (της Κύπρου με την Ελλάδα)».
Παραδοχή του Αντνάν Μεντερές, πρωθυπουργού της Τουρκίας, μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου.
– Εξάλλου, χωρίς τη νομική υπόσταση που έδωσαν στην Κύπρο αυτές οι Συμφωνίες, δεν θα μπορούσε ποτέ να ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση (όπως εντάχθηκε το 2004).
«Με τη σοφία που μας έχει προσθέσει το πρόσφατο τραυματικό παρελθόν, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε πως, αν οι Συνθήκες Ζυρίχης-Λονδίνου είχαν αφεθεί να λειτουργήσουν, ακόμη και με τις εγγενείς τους αδυναμίες, σήμερα θα βρισκόμασταν αναντίλεκτα σε πολύ καλύτερη μοίρα από αυτή που οριοθετεί το συρματόπλεγμα της διαίρεσης και της τουρκικής στρατιωτικής κατοχής τμήματος της Κύπρου».
Νίκος Αναστασιάδης, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (από το 2013).
«Ασφαλώς, η Ζυρίχη είχε τα μειονεκτήματά της. Αλλά, εάν συγκρίνουμε με το τι έγινε μετά που εγκαταλείψαμε τη Ζυρίχη, θα λέγαμε ότι η Ζυρίχη ήταν η καλύτερη λύση που είχαμε μπροστά μας. Επομένως, πώς κρίνεις αυτόν τον άνθρωπο [τον Κ.Κ.] ο οποίος ήξερε πολύ περισσότερα από τη διεθνή εικόνα από ό,τι ξέραμε εμείς, που μόλις πήραμε την ανεξαρτησία μας; Ήξερε ποιες ήταν οι δυνατότητες της Ελλάδας σε περίπτωση αντιπαράθεσης με την Τουρκία. Ήξερε τον κίνδυνο να διχοτομηθεί η Κύπρος προτού φύγουν οι Άγγλοι. Και κατέληξε στη Ζυρίχη με τα μειονεκτήματα που είχε. Αλλά εκείνα τα μειονεκτήματα ήταν μηδενικά ενώπιον των μειονεκτημάτων που έχουν τα σημερινά σχέδια».
Γλαύκος Κληρίδης, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (1993-2003).
Νίκος Αναστασιάδης, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (από το 2013).
«Ασφαλώς, η Ζυρίχη είχε τα μειονεκτήματά της. Αλλά, εάν συγκρίνουμε με το τι έγινε μετά που εγκαταλείψαμε τη Ζυρίχη, θα λέγαμε ότι η Ζυρίχη ήταν η καλύτερη λύση που είχαμε μπροστά μας. Επομένως, πώς κρίνεις αυτόν τον άνθρωπο [τον Κ.Κ.] ο οποίος ήξερε πολύ περισσότερα από τη διεθνή εικόνα από ό,τι ξέραμε εμείς, που μόλις πήραμε την ανεξαρτησία μας; Ήξερε ποιες ήταν οι δυνατότητες της Ελλάδας σε περίπτωση αντιπαράθεσης με την Τουρκία. Ήξερε τον κίνδυνο να διχοτομηθεί η Κύπρος προτού φύγουν οι Άγγλοι. Και κατέληξε στη Ζυρίχη με τα μειονεκτήματα που είχε. Αλλά εκείνα τα μειονεκτήματα ήταν μηδενικά ενώπιον των μειονεκτημάτων που έχουν τα σημερινά σχέδια».
Γλαύκος Κληρίδης, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (1993-2003).
«Πώς συμβαίνει εσείς να θεωρήστε ήρωας του Κυπριακού και εγώ προδότης, όταν μέχρι της ανεξαρτησίας υπήρξε κοινή η πολιτική μας επί του Κυπριακού και όταν όσα επακολούθησαν έγιναν με ευθύνη δική σας;»
Από ιδιωτική συνομιλία του Κ.Κ. με τον Μακάριο.
– Όταν ο Μακάριος έλαβε τη μοιραία απόφαση της αναθεώρησης 13 σημείων του Συντάγματος (τον Νοέμβρη του 1963), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν βρισκόταν ούτε στην πρωθυπουργία ούτε στην ενεργό πολιτική, για να τον αποτρέψει.
«Αμέσως μετά την εφαρμογή της συμφωνίας, συμβούλευσα τον Μακάριο: πρώτον, να ακολουθήσει μια πολιτική αποκαταστάσεως της εμπιστοσύνης προς τους Τουρκοκυπρίους και την Άγκυρα και, δεύτερον, να ευθυγραμμίσει απολύτως η Κύπρος την πολιτική της με την πολιτική της Ελλάδος, επιδιώκοντας και την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Έτσι, σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς η Ελλάς θα είχε ουσιαστικά δύο ψήφους και θα δημιουργείτο και διεθνώς η συνείδηση ότι η Κύπρος είναι η Ελλάς, πράγμα που θα διευκόλυνε μελλοντικώς την ένωση. Αντ’ αυτών, ο Μακάριος απέφυγε να εφαρμόσει τα υπέρ των Τουρκοκυπρίων άρθρα της συμφωνίας και, αντί να ευθυγραμμισθεί με την πολιτική των Αθηνών, συνδέθηκε με το κίνημα των Αδεσμεύτων. Το επιστέγασμα ήταν η καταγγελία της συμφωνίας στα τέλη του 1963 από τον ίδιο τον Μακάριο, που προκάλεσε επικίνδυνη υποτροπή στο Κυπριακό, η οποία ήταν καθοριστική όλων των μετέπειτα τραγικών εξελίξεων», Κ.Κ.
«Πιστεύω ότι ήταν λάθος το 1963 να ζητήσουμε τροποποίηση του Συντάγματος. Ήταν πολύ πρόωρο. Πιστεύω ότι κινηθήκαμε πολύ γρήγορα για συνταγματικές τροποποιήσεις, προτού ακόμη υπάρξει κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων».
Γλαύκος Κληρίδης, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (1993-2003).
– Όταν ο Μακάριος έλαβε τη μοιραία απόφαση της αναθεώρησης 13 σημείων του Συντάγματος (τον Νοέμβρη του 1963), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν βρισκόταν ούτε στην πρωθυπουργία ούτε στην ενεργό πολιτική, για να τον αποτρέψει.
«Αμέσως μετά την εφαρμογή της συμφωνίας, συμβούλευσα τον Μακάριο: πρώτον, να ακολουθήσει μια πολιτική αποκαταστάσεως της εμπιστοσύνης προς τους Τουρκοκυπρίους και την Άγκυρα και, δεύτερον, να ευθυγραμμίσει απολύτως η Κύπρος την πολιτική της με την πολιτική της Ελλάδος, επιδιώκοντας και την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Έτσι, σε όλους τους διεθνείς οργανισμούς η Ελλάς θα είχε ουσιαστικά δύο ψήφους και θα δημιουργείτο και διεθνώς η συνείδηση ότι η Κύπρος είναι η Ελλάς, πράγμα που θα διευκόλυνε μελλοντικώς την ένωση. Αντ’ αυτών, ο Μακάριος απέφυγε να εφαρμόσει τα υπέρ των Τουρκοκυπρίων άρθρα της συμφωνίας και, αντί να ευθυγραμμισθεί με την πολιτική των Αθηνών, συνδέθηκε με το κίνημα των Αδεσμεύτων. Το επιστέγασμα ήταν η καταγγελία της συμφωνίας στα τέλη του 1963 από τον ίδιο τον Μακάριο, που προκάλεσε επικίνδυνη υποτροπή στο Κυπριακό, η οποία ήταν καθοριστική όλων των μετέπειτα τραγικών εξελίξεων», Κ.Κ.
«Πιστεύω ότι ήταν λάθος το 1963 να ζητήσουμε τροποποίηση του Συντάγματος. Ήταν πολύ πρόωρο. Πιστεύω ότι κινηθήκαμε πολύ γρήγορα για συνταγματικές τροποποιήσεις, προτού ακόμη υπάρξει κλίμα εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο κοινοτήτων».
Γλαύκος Κληρίδης, Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας (1993-2003).
· Γιατί δεν φέρει καμία ευθύνη για την Κυπριακή Τραγωδία.
– Το δικτατορικό καθεστώς της Αθήνας έκανε το εγκληματικό λάθος να δεχτεί την απόσυρση ελληνικών στρατιωτικών δυνάμεων από τη Μεγαλόνησο (τον Νοέμβρη του 1967), αφήνοντας ουσιαστικά ανυπεράσπιστη την ελληνοκυπριακή κοινότητα.
– Σύμφωνα με γνωμοδότηση του νομικού τμήματος του ΟΗΕ, η Συνθήκη Εγγυήσεως, την οποία επικαλέστηκε η Τουρκία κατά την εισβολή του 1974, δεν παρείχε δικαίωμα ένοπλης επέμβασης. Τα συμβαλλόμενα μέρη ήταν μέλη του ΟΗΕ και δεσμεύονταν από τον Καταστατικό του Χάρτη, ο οποίος αποτελούσε αναγκαστικό Δίκαιο και δεν επέτρεπε τη χρήση βίας, παρά μόνο για σκοπούς αυτοάμυνας.
– Τον Αύγουστο του 1974, η στρατιωτική ηγεσία απέρριψε την πρότασή του για αποστολή ελληνικών υποβρυχίων και μαχητικών αεροσκαφών στην Κύπρο, όπως και για τη συγκρότηση ενισχυμένης μεραρχίας στην Κρήτη (παρότι προσφέρθηκε ακόμα και ο ίδιος να τεθεί επικεφαλής της νηοπομπής που θα τη μετέφερε), λόγω της τραγικής κατάστασης των Ενόπλων Δυνάμεων (η οποία είχε φανεί και στην αποτυχημένη γενική επιστράτευση του δικτάτορα Ιωαννίδη) και του κινδύνου προσβολής της ελληνικής επικράτειας από την Τουρκία στον Έβρο ή στο Αιγαίο.
– Με αποτέλεσμα να καταλήξει στην τολμηρή απόφαση να αποσύρει την Ελλάδα από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, για να διαμαρτυρηθεί στα υπόλοιπα μέλη της Συμμαχίας για την τουρκική εισβολή στη βόρεια Κύπρο.
«Μολονότι, από χαρακτήρα, αποφεύγω τις συναισθηματικές και ρητορικές εξάρσεις, μπορώ να σας βεβαιώσω ότι την υπόθεση της Κύπρου την πόνεσα όσο λίγοι την πόνεσαν. Γιατί μόχθησα γι’ αυτήν και τη συνέδεσα με την πολιτική μου ιστορία», K.K.
· Γιατί, από τις αρχές του 1975, είχε προτείνει στην Τουρκία να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για το θέμα της υφαλοκρηπίδας. Και, από τον Απρίλη του 1976, να συνάψει με την Ελλάδα σύμφωνο μη επίθεσης.
«Τρεις τρόποι υπάρχουν για να λυθούν οι διεθνείς διαφορές: ο διάλογος, η διαιτησία και ο πόλεμος. Ο τρίτος μπορεί να αποφευχθεί μόνο με τη χρήση των δύο πρώτων», K.K.
· Γιατί, από τις αρχές του 1975, είχε προτείνει στην Τουρκία να προσφύγει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για το θέμα της υφαλοκρηπίδας. Και, από τον Απρίλη του 1976, να συνάψει με την Ελλάδα σύμφωνο μη επίθεσης.
«Τρεις τρόποι υπάρχουν για να λυθούν οι διεθνείς διαφορές: ο διάλογος, η διαιτησία και ο πόλεμος. Ο τρίτος μπορεί να αποφευχθεί μόνο με τη χρήση των δύο πρώτων», K.K.
«Θα πρότεινα στην Τουρκία, πρώτον, διά συμφωνίας να θέσουμε τέρμα στον ανταγωνισμό των εξοπλισμών, που γίνεται εις βάρος της ευημερίας των Λαών μας. Και, δεύτερον, να συνάψουμε συμφωνία μη επίθεσης και να επιδιώξουμε τη διευθέτηση των διαφορών μας με ειρηνικές διαδικασίες», K.K.
· Γιατί, παρά το γεγονός ότι βρέθηκε ανάμεσα σε δύο πετρελαϊκές κρίσεις (1973 και 1979), και στη μεταπολιτευτική του θητεία παρήγαγε εντυπωσιακά αποτελέσματα στην οικονομία.
Την πενταετία 1975-1979, η Ελλάδα αναπτύχθηκε σε μέση ετήσια βάση με ρυθμό υψηλότερο του αντίστοιχου όχι μόνο των αναπτυγμένων (3,5%), αλλά και των αναπτυσσόμενων οικονομιών (5%). Η ανεργία παρέμεινε στο... 2% του εργατικού δυναμικού! Και ο πρωτοφανής για την ελληνική οικονομία πληθωρισμός του 1974 (26,6%) –με τον οποίον ήρθε αντιμέτωπος επιστρέφοντας στην Ελλάδα– μειώθηκε στο ήμισυ την αμέσως επόμενη χρονιά και αυξήθηκε εκ νέου μόνο το 1979 εξαιτίας της δεύτερης πετρελαϊκής κρίσης.
· Γιατί και η κατηγορία για «σοσιαλμανία» είναι διάτρητη.
– Το δημόσιο χρέος που παρέδωσε ήταν μικρότερο (!) από το 25% του ΑΕΠ (και κυρίως εσωτερικό). Αλλά και το δημοσιονομικό έλλειμμα στα όρια του 3% του ΑΕΠ (δηλαδή σύμφωνο με τις επιταγές της μεταγενέστερης Συνθήκης του Μάαστριχτ).
– Οι μετρούμενες στα δάχτυλα του ενός χεριού κρατικοποιήσεις της μεταπολίτευσης επιβλήθηκαν στο πλαίσιο της αποχουντοποίησης, για λόγους νομικής και ηθικής τάξεως. Της Ολυμπιακής προέκυψε μετά από καταγγελία της σύμβασης από τον Αριστοτέλη Ωνάση, καθώς η κυβέρνηση αρνείτο να παραχωρήσει νέα, υπερβολικά προνόμια στον πολυεκατομμυριούχο που συνδέθηκε με τη χούντα. Του τραπεζικού συγκροτήματος του Στρατή Ανδρεάδη μετά από καταγγελία της Επιθεώρησης Τραπεζών για παραβιάσεις των νομισματικών κανόνων την περίοδο της δικτατορίας. Και του διυλιστηρίου πετρελαίου του Ασπροπύργου αφού είχε παραχωρηθεί από τη χούντα στον Σταύρο Νιάρχο, χωρίς ο τελευταίος να έχει εκπληρώσει τους όρους μιας σύμβασης που χαρακτηρίστηκε ασύμφορη και ετεροβαρής για το Ελληνικό Δημόσιο.
– Εξάλλου, όταν έλαβαν χώρα οι τρεις προηγούμενες κρατικοποιήσεις (1974-1976), ο κεϋνσιανισμός ήταν το κυρίαρχο δόγμα οικονομικής πολιτικής σ' όλον τον κόσμο, με αποτέλεσμα να θεωρείται αυτονόητη για την οικονομική ανάπτυξη η κρατική παρέμβαση.
«Είμαι ένας φιλελεύθερος ριζοσπάστης», Κ.Κ.
«Εγώ ήμουν απαλλαγμένος από τα διλήμματα που συνεπάγεται ο δογματισμός. Γιατί ήθελα να είμαι ελεύθερος να επιλέγω σε κάθε περίπτωση αυτό που ανταποκρινόταν στο συμφέρον του Τόπου, αδιαφορώντας αν θα το χαρακτήριζαν οι άλλοι δεξιό ή αριστερό. Αυτό ακριβώς εξέφραζε και η δήλωση που έκανα κάποτε ότι δεν είμαι ούτε δεξιός ούτε κεντρώος ούτε αριστερός», Κ.Κ.
«Είμαι ένας φιλελεύθερος ριζοσπάστης», Κ.Κ.
«Εγώ ήμουν απαλλαγμένος από τα διλήμματα που συνεπάγεται ο δογματισμός. Γιατί ήθελα να είμαι ελεύθερος να επιλέγω σε κάθε περίπτωση αυτό που ανταποκρινόταν στο συμφέρον του Τόπου, αδιαφορώντας αν θα το χαρακτήριζαν οι άλλοι δεξιό ή αριστερό. Αυτό ακριβώς εξέφραζε και η δήλωση που έκανα κάποτε ότι δεν είμαι ούτε δεξιός ούτε κεντρώος ούτε αριστερός», Κ.Κ.
· Γιατί, σ’ όλη την πολιτική του σταδιοδρομία, έθετε την αριστεία ως αποκλειστικό κριτήριο για την επιλογή συνεργατών.
Έτσι ώστε να μη διστάσει να αξιοποιήσει στις κυβερνήσεις του αξιόλογα στελέχη από τον φιλελεύθερο και κεντρώο χώρο (Κωνσταντίνο Τσάτσο, Ευάγγελο Αβέρωφ, Γρηγόριο Κασιμάτη, Κωνσταντίνο Αδαμόπουλο, Τάκο Μακρή, Αύγουστο Θεολογίτη, Ιωάννη Μπούτο, Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, Αθανάσιο Κανελλόπουλο κ.ά.) και τεχνοκράτες διεθνούς κύρους (Ξενοφώντα Ζολώτα, Κωνσταντίνο Τρυπάνη, Γιάγκο Πεσμαζόγλου, Κωνσταντίνο Δημαρά κ.ά.)
«Δεν θέλω να γίνετε φίλοι του κόμματός μου αλλά έντιμοι συνεργάτες της κυβέρνησής μου», Κ.Κ.
«Για να κυβερνήσω με δικαιοσύνη, στέγνωσα την ψυχή μου…», Κ.Κ.
«Τα προσωπικά του αισθήματα ο πολιτικός οφείλει να τα κρατάει μέσα του. Διαφορετικά, ας πάει σπίτι του, γιατί εξάπτει και βλάπτει τον Λαό. Εγώ έχω ταχθεί να υπηρετώ τους Έλληνες και γι' αυτό δεν διαλέγω εκείνους που με αγαπούν αλλά εκείνους που είναι ικανοί να υπηρετήσουν την πολιτική μου, και άρα την Πατρίδα», Κ.Κ.
Ευρωπαϊκό Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, Φεστιβάλ Αθηνών, Επιδαύρου, Φιλίππων και Δωδώνης, Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου, Φεστιβάλ Ελληνικού Τραγουδιού, Κρατικά Λογοτεχνικά Βραβεία, Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ (υπό τη διεύθυνση του Μάνου Χατζιδάκι), Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών «Δημόκριτος», Ωδείο Αθηνών, Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, εγκαινίαση του σημερινού θεάτρου Ολύμπια από την Εθνική Λυρική Σκηνή, Εθνική Πινακοθήκη, Δεύτερη Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, Θέατρο Λυκαβηττού, αναμόρφωση του Ζαππείου, διαμόρφωση των χώρων Ακρόπολης και Δελφών από διακεκριμένους αρχιτέκτονες, αναστήλωση του Ωδείου Ηρώδου του Αττικού, οικονομική ενίσχυση του ανασκαφικού έργου του Μανόλη Ανδρόνικου (που έφερε στο φως τους αρχαιολογικούς θησαυρούς της Βεργίνας), Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος, Θέατρο Δάσους στη Θεσσαλονίκη, Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης, Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Βυζαντινό Μουσείο Θεσσαλονίκης, Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς, ανέγερση του κτιρίου των Γενικών Αρχείων του Κράτους, Οργανισμός Σχολικών Κτιρίων, Πανεπιστημιούπολη Αθήνας και Θεσσαλονίκης, Πολυτεχνική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Πανεπιστήμιο Θράκης, Πανεπιστήμιο και Πολυτεχνείο Κρήτης, Διεθνής Ολυμπιακή Ακαδημία, Γενική Γραμματεία Αθλητισμού, Οργανισμός Προγνωστικών Αγώνων Ποδοσφαίρου, Ολυμπιακό Στάδιο, Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, Στάδιο Καραϊσκάκη, Γκολφ Γλυφάδας, Αθλητικό Κέντρο Αγίου Κοσμά, Παλαί ντε Σπορ Θεσσαλονίκης, Εθνικό Καυτανζόγλειο Στάδιο κ.ά.
«Τα προσωπικά του αισθήματα ο πολιτικός οφείλει να τα κρατάει μέσα του. Διαφορετικά, ας πάει σπίτι του, γιατί εξάπτει και βλάπτει τον Λαό. Εγώ έχω ταχθεί να υπηρετώ τους Έλληνες και γι' αυτό δεν διαλέγω εκείνους που με αγαπούν αλλά εκείνους που είναι ικανοί να υπηρετήσουν την πολιτική μου, και άρα την Πατρίδα», Κ.Κ.
· Γιατί, αν και ηγέτης συντηρητικής παράταξης, ανέθεσε για πρώτη φορά στην ιστορία της Ελλάδος υπουργικά καθήκοντα σε γυναίκα και, αργότερα, κατήργησε και την καθαρεύουσα.
Αμέσως μετά τις πρώτες εκλογές που ο ελληνικός λαός τού ανέθεσε την πρωθυπουργία, το 1956, τοποθέτησε στο Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας τη Λίνα Τσαλδάρη (τη μοναδική γυναίκα βουλευτή του κόμματός του και μία εκ των δύο σ’ όλη τη σύνθεση της τότε Βουλής). Μεταπολιτευτικά, επέβαλε τη χρήση της δημοτικής γλώσσας στη διοίκηση και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
«Εμείς είμαστε προοδευτικοί σε έργα, οι αντίπαλοί μας σε λόγια», Κ.Κ.
«Τα έργα μου είναι πάντοτε υπέρτερα των λόγων μου», Κ.Κ.
· Γιατί και το έργο του για την πολιτιστική και αθλητική ανάπτυξη της χώρας ήταν κάτι παραπάνω από πλούσιο.Αμέσως μετά τις πρώτες εκλογές που ο ελληνικός λαός τού ανέθεσε την πρωθυπουργία, το 1956, τοποθέτησε στο Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας τη Λίνα Τσαλδάρη (τη μοναδική γυναίκα βουλευτή του κόμματός του και μία εκ των δύο σ’ όλη τη σύνθεση της τότε Βουλής). Μεταπολιτευτικά, επέβαλε τη χρήση της δημοτικής γλώσσας στη διοίκηση και σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης.
«Εμείς είμαστε προοδευτικοί σε έργα, οι αντίπαλοί μας σε λόγια», Κ.Κ.
«Τα έργα μου είναι πάντοτε υπέρτερα των λόγων μου», Κ.Κ.
«Τα έθνη τοποθετούνται στην ιστορία κυρίως με τις πολιτιστικές τους επιδόσεις», Κ.Κ.
· Γιατί, πριν από την αποχώρησή του από τη μάχιμη πολιτική, είχε διατυπώσει επίσημα, ως πρωθυπουργός, δύο φορές (το 1976 και το 1980), με επιστολές του προς τον Πρόεδρο της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, την πρόταση μόνιμης τέλεσης των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα.
Όπως εξηγήσαμε σε προηγούμενα άρθρα, η εφαρμογή της προβάλλει σήμερα ως μόνη λύση για το επενδυτικό σοκ που έχει ανάγκη η χώρα.
· Γιατί, κρίνοντας εκ του αποτελέσματος, ήταν προνοητική η πρόωρη προσφυγή του στις κάλπες το 1977.
Αν οι εκλογές γίνονταν στο τέλος της τετραετίας, ίσως έχανε την αυτοδυναμία (αφού ο χρόνος λειτουργούσε εκθετικά υπέρ του ανερχόμενου ΠΑΣΟΚ). Και, χωρίς αυτήν για μια νέα τετραετία, δεν θα μπορούσε να πετύχει τον μεγάλο του στόχο (την ένταξη στην ΕΟΚ, στο τέλος της).
«Το 1977 ήμουν πανίσχυρος. Είδα όμως πως αν παρέμενα έως τα τέλη του 1978, μπορεί να έχανα τις εκλογές. Επειδή όμως ήθελα να κάνω την ένταξη στην ΕΟΚ, δεν είχα περιθώριο να χαθούν οι εκλογές αυτές. Έτσι τις έκανα πρόωρα το 1977, δεν περίμενα έως το τέλος της τετραετίας, τις πήρα και έγινε η ένταξη», Κ.Κ.
«Η Ελλάδα υπερψήφισε ξανά έναν από τους πιο οξυδερκείς ευρωπαίους πολιτικούς», «The Economist», 26-11-1977.
· Γιατί, παρά τις μομφές για φυγομαχία, αποδείχτηκε ορθότατη κι η απόφασή του να μεταπηδήσει στην Προεδρία της Δημοκρατίας το 1980.
Από το ύπατο πολιτειακό αξίωμα κατάφερε να προστατεύσει τη θέση της Ελλάδος στην ΕΟΚ από τις επικίνδυνες προεκλογικές διακηρύξεις του εν δυνάμει πρωθυπουργού και να αποδείξει ότι η λεγόμενη «συγκατοίκηση» (που προέβλεπε το Σύνταγμα του 1975, που είχε θεσπίσει) μπορούσε να λειτουργήσει ομαλά.
«Είμαι σε αυτή τη θέση όχι λόγω φιλοδοξίας, αλλά για να περιφρουρήσω τις μεγάλες επιλογές της χώρας και ιδίως τη συμμετοχή μας στην ΕΟΚ, που με τόσο κόπο πέτυχα. Αυτό το έχω κάνει απόλυτα γνωστό στον Παπανδρέου, ο οποίος πρέπει να είναι πεπεισμένος ότι είμαι έτοιμος να συγκρουσθώ μαζί του αν θίξει τις επιλογές αυτές», Κ.Κ.
· Γιατί η εκλογή του στην Προεδρία της Δημοκρατίας (τον Μάη του 1980) δεν βασίστηκε ούτε κατ' ελάχιστον στις ψήφους της ακροδεξιάς.
Είχε ήδη κριθεί από εκείνες 180 βουλευτών πέραν των 3 που ανεξαρτητοποιήθηκαν από την Εθνική Παράταξη και επίσης τον ψήφισαν (χωρίς όμως να κρίνουν την εκλογή).
· Γιατί αντιμετώπισε με αξιοπρέπεια την ανεκδιήγητη απόφαση του πρωθυπουργού (τον Μάρτη του 1985) να υπαναχωρήσει από τη δεδηλωμένη πρόθεσή του να του ανανεώσει τη θητεία στην Προεδρία της Δημοκρατίας.
Παραιτούμενος απλώς, με μια λιτή επιστολή του προς τον Πρόεδρο της Βουλής.
Παραιτούμενος απλώς, με μια λιτή επιστολή του προς τον Πρόεδρο της Βουλής.
«Κύριε Πρόεδρε, σας παρακαλώ να ανακοινώσετε στην Εθνική Αντιπροσωπεία ότι, εν όψει των διαγραφόμενων εξελίξεων, στις οποίες δεν δύναμαι να συμπράττω, από σήμερα παύω να ασκώ τα καθήκοντά μου ως Προέδρου της Δημοκρατίας, παραιτούμενος του υπολοίπου της θητείας μου».
Επιστολή του Κ.Κ. προς τον Πρόεδρο της Βουλής.
«Πιθανόν άλλοι να σκέφτονταν και να έπρατταν διαφορετικά: πώς να εγείρουν συνταγματικά προβλήματα, να μεθοδεύσουν αντιδράσεις, να διαλύσουν τη Βουλή, να κινητοποιήσουν κόσμο… Εγώ τα απέκλεισα όλα αυτά ασυζητητί», Κ.Κ.
«Αν στη θέση αυτή βρισκόταν ο Βενιζέλος, με τη γνωστή εκρηκτική του ιδιοσυγκρασία, θα αντιδρούσε ίσως βίαια, αδιαφορώντας για τις συνέπειες. Εγώ την αντιμετώπισα [την εξαπάτηση] με την περιφρόνησή μου, που είναι η οδυνηρότερη τιμωρία για ευτελείς αντιπάλους…», Κ.Κ.
· Γιατί, αν και τότε ιδιώτευε, φρόντισε να μεταφερθεί στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη η πλήρης αντίθεσή του στην –εσφαλμένη, όπως αποδείχτηκε– απόφαση του τελευταίου να παραπέμψει τον Ανδρέα Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο.
«Τους πρωθυπουργούς δεν τους πάνε στα δικαστήρια. Τους στέλνει ο λαός στο σπίτι τους ή στο εξωτερικό», Κ.Κ.
· Γιατί, στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών, υπό την προεδρία του, με θέμα την ονομασία των Σκοπίων, το 1992, δεν δίστασε να επιπλήξει έντονα τον νεαρό υπουργό Εξωτερικών για τις επιπόλαιες θέσεις του.
Ο τελευταίος χρησιμοποιούσε το θέμα για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης, προτείνοντας συλλαλητήρια και ψηφίσματα. Με αποτέλεσμα να προκαλέσει την αποπομπή του από το Υπουργείο Εξωτερικών, την πτώση της κυβέρνησης και τη διεθνή απομόνωση της χώρας.
«Ο γέρος Καραμανλής, ο οποίος είχε αίσθηση πολιτικής, είχε καλό αισθητήριο πολιτικό, ήταν ο πρώτος ο οποίος ανησύχησε μαζί με εμένα και με πήρε στο τηλέφωνο λέγοντας: “Κάμε ό,τι μπορείς να μη γίνει το [πρώτο] συλλαλητήριο!”»
«Ο Καραμανλής, όταν επρόκειτο να γίνει το συλλαλητήριο της Βορείου Ελλάδος, που φούντωσε τότε την κοινή γνώμη στη Βόρειο Ελλάδα και στη συνέχεια στη Νότια Ελλάδα, ήταν απόλυτα αντίθετος, ήταν αλαρμέ, ήταν αναστατωμένος. Μου τηλεφωνούσε τι θα κάνουμε, τι δεν θα κάνουμε και με κανέναν τρόπο δεν ήθελε να δημιουργηθεί αυτό το πρόβλημα. Δεν πίστευε ότι το πρόβλημα του ονόματος είχε αυτή τη σημασία. Έβλεπε, ήταν ρεαλιστής».
· Γιατί, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, είχε το θάρρος να θέσει βέτο και σε κυβερνητική απόφαση να αποφυλακιστούν οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος (για να μην παραβιαστεί το «όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια»).
Το 1992, η τότε κυβέρνηση κινήθηκε άνευ προηγούμενου αιτήματος, με προφανή στόχο τις ψήφους της ακροδεξιάς.
«Λάθη έκανα, αλλά όχι αυτά που μου καταλογίζουν. Έκανα λάθη μικρά, για να αποφύγω άλλα λάθη μεγαλύτερα», K.K.
· Γιατί είναι ο μόνος από την τετράδα των μεγάλων πολιτικών της νεότερης Ελλάδας που αποχώρησε εν πλήρη δόξα από την πολιτική, βλέποντας να αναγνωρίζεται, σχεδόν καθολικά από τον ελληνικό λαό, το έργο του και η 60ετής προσφορά του στον Τόπο.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας δολοφονήθηκε, ενώ οι Χαρίλαος Τρικούπης και Ελευθέριος Βενιζέλος απεβίωσαν αυτοεξόριστοι στη Γαλλία, μετά από εκλογικές αποτυχίες.
«Νομίζω ότι είμαι τυχερός και θα πεθάνω στην Ελλάδα. Ούτε ο Τρικούπης πέθανε στην Ελλάδα ούτε ο Βενιζέλος», K.K.
«Αν κατάφερα να ξεφύγω από τη μοίρα των παλαιότερων, αυτό οφείλεται στην πείρα που άντλησα από το παρελθόν και τη δύναμη αντίστασης στα κομματικά πάθη», K.K.
«Ο γέρος Καραμανλής, ο οποίος είχε αίσθηση πολιτικής, είχε καλό αισθητήριο πολιτικό, ήταν ο πρώτος ο οποίος ανησύχησε μαζί με εμένα και με πήρε στο τηλέφωνο λέγοντας: “Κάμε ό,τι μπορείς να μη γίνει το [πρώτο] συλλαλητήριο!”»
«Ο Καραμανλής, όταν επρόκειτο να γίνει το συλλαλητήριο της Βορείου Ελλάδος, που φούντωσε τότε την κοινή γνώμη στη Βόρειο Ελλάδα και στη συνέχεια στη Νότια Ελλάδα, ήταν απόλυτα αντίθετος, ήταν αλαρμέ, ήταν αναστατωμένος. Μου τηλεφωνούσε τι θα κάνουμε, τι δεν θα κάνουμε και με κανέναν τρόπο δεν ήθελε να δημιουργηθεί αυτό το πρόβλημα. Δεν πίστευε ότι το πρόβλημα του ονόματος είχε αυτή τη σημασία. Έβλεπε, ήταν ρεαλιστής».
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, τότε πρωθυπουργός.
«Η Ελλάς, εν αντιθέσει προς άλλους γείτονες, είναι η μόνη γειτονική χώρα των Σκοπίων που έχει συμφέρον να διατηρηθεί η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητά τους», Κ.Κ.
«Η Ελλάς, εν αντιθέσει προς άλλους γείτονες, είναι η μόνη γειτονική χώρα των Σκοπίων που έχει συμφέρον να διατηρηθεί η ανεξαρτησία και η εδαφική ακεραιότητά τους», Κ.Κ.
· Γιατί, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, είχε το θάρρος να θέσει βέτο και σε κυβερνητική απόφαση να αποφυλακιστούν οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος (για να μην παραβιαστεί το «όταν λέμε ισόβια, εννοούμε ισόβια»).
Το 1992, η τότε κυβέρνηση κινήθηκε άνευ προηγούμενου αιτήματος, με προφανή στόχο τις ψήφους της ακροδεξιάς.
«Λάθη έκανα, αλλά όχι αυτά που μου καταλογίζουν. Έκανα λάθη μικρά, για να αποφύγω άλλα λάθη μεγαλύτερα», K.K.
«Αυτήν τη χώρα που η πολιτική της είναι τόσο δαντελωτή όσο οι ακτές της και τόσο κυμαινόμενη όσο οι κορυφογραμμές της, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κατόρθωσε να την κυβερνήσει».
Σαρλ ντε Γκωλ, Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας.
· Γιατί είναι ο μόνος από την τετράδα των μεγάλων πολιτικών της νεότερης Ελλάδας που αποχώρησε εν πλήρη δόξα από την πολιτική, βλέποντας να αναγνωρίζεται, σχεδόν καθολικά από τον ελληνικό λαό, το έργο του και η 60ετής προσφορά του στον Τόπο.
Ο Ιωάννης Καποδίστριας δολοφονήθηκε, ενώ οι Χαρίλαος Τρικούπης και Ελευθέριος Βενιζέλος απεβίωσαν αυτοεξόριστοι στη Γαλλία, μετά από εκλογικές αποτυχίες.
«Νομίζω ότι είμαι τυχερός και θα πεθάνω στην Ελλάδα. Ούτε ο Τρικούπης πέθανε στην Ελλάδα ούτε ο Βενιζέλος», K.K.
«Αν κατάφερα να ξεφύγω από τη μοίρα των παλαιότερων, αυτό οφείλεται στην πείρα που άντλησα από το παρελθόν και τη δύναμη αντίστασης στα κομματικά πάθη», K.K.
· Γιατί, αφοσιωμένος στο χρέος του, διήγαγε βίο λιτό και ασκητικό.
Έμενε σε ενοικιασμένα διαμερίσματα μέχρι τα 73 του χρόνια, αφού τότε κατάφερε να αποκτήσει δικό του σπίτι (το οποίο μοιράστηκε με έναν από τους αδερφούς του).
«Όχι μόνο δεν είχα χαρές στη ζωή μου, αλλά και δεν επέτρεπα στον εαυτό μου να έχει επιθυμίες», K.K.
«Ποτέ, πιστεύω, δεν πόθησα την εξουσία για την εξουσία. Και, πάντοτε, όταν την είχα επωμισθεί, είχα την εσώτερη βεβαιότητα πως εκπλήρωνα μια αποστολή», K.K.
Έμενε σε ενοικιασμένα διαμερίσματα μέχρι τα 73 του χρόνια, αφού τότε κατάφερε να αποκτήσει δικό του σπίτι (το οποίο μοιράστηκε με έναν από τους αδερφούς του).
«Όχι μόνο δεν είχα χαρές στη ζωή μου, αλλά και δεν επέτρεπα στον εαυτό μου να έχει επιθυμίες», K.K.
«Ποτέ, πιστεύω, δεν πόθησα την εξουσία για την εξουσία. Και, πάντοτε, όταν την είχα επωμισθεί, είχα την εσώτερη βεβαιότητα πως εκπλήρωνα μια αποστολή», K.K.
· Γιατί, μετά τον θάνατό του, είδαμε ότι η παραγωγικότητα, η διορατικότητα και το ήθος του δεν ήταν δυνατόν να κληροδοτηθούν.
Εκείνος δεν καταγόταν από κανένα πολιτικό τζάκι. Δεν διέθετε γνωριμίες ή περιουσία. Ήταν γιος ενός πολύτεκνου δασκάλου και καπνοκαλλιεργητή, από ένα άγνωστο μακεδονικό χωριό…
«Όταν αργότερα τα Ελληνόπουλα θα μελετούν την ιστορία της χώρας τους, θα ήθελα να μαθαίνουν από την ιστορία του Κωνσταντίνου Καραμανλή πώς πρέπει να είναι οι Έλληνες».
Μωρίς Ντρυόν, Ισόβιος Γραμματέας της Γαλλικής Ακαδημίας.
«Όταν αργότερα τα Ελληνόπουλα θα μελετούν την ιστορία της χώρας τους, θα ήθελα να μαθαίνουν από την ιστορία του Κωνσταντίνου Καραμανλή πώς πρέπει να είναι οι Έλληνες».
Μωρίς Ντρυόν, Ισόβιος Γραμματέας της Γαλλικής Ακαδημίας.
Ο ίδιος ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε έναν λόγο δωρικό αλλά πυκνό σε νοήματα. Κλείνοντας, ας θυμηθούμε μερικές αποφθεγματικές φράσεις του για τη νεοελληνική παθογένεια. Είναι απίστευτο πόσο επίκαιρες ηχούν και σήμερα…
– «Ο μεγαλύτερος εχθρός όλων των αγώνων του έθνους υπήρξε πάντοτε η διχόνοια».
– «Ο εσωτερικός εχθρός της Ελλάδας είναι η γραφειοκρατία».
– «Στην Ελλάδα δεν φτάνει να κουρδίζεις το ρολόι σου. Για να προχωρήσει, πρέπει να σπρώχνεις τους δείκτες με το δάκτυλό σου».
– «Στον Τόπο μας έχουμε τη συνήθεια να συζητούμε πολύ για να μην παίρνουμε αποφάσεις που συνεπάγονται ευθύνες».
– «Σε όλες τις χώρες ο κόσμος μιλάει τη μία μέρα για να δουλέψει τις άλλες 29. Σε μας ο κόσμος μιλάει τις 29 για να δουλέψει τη μία».
– «Εμείς οι Έλληνες ισχυριζόμαστε ότι επιδιώκουμε την τελειότητα ως δικαιολογία για να μην κάνουμε τίποτα».
– «Πάντοτε στον τόπο μας ενεργούμε καθυστερημένα. Διότι δεν σχεδιάζουμε με μακρά προοπτική. Και όταν έρχονται απρόβλεπτα γεγονότα, δεν είμαστε έτοιμοι να τα αντιμετωπίσουμε».
– «Πάντοτε στον τόπο μας ενεργούμε καθυστερημένα. Διότι δεν σχεδιάζουμε με μακρά προοπτική. Και όταν έρχονται απρόβλεπτα γεγονότα, δεν είμαστε έτοιμοι να τα αντιμετωπίσουμε».
– «Στη χώρα μας αναζητούμε κάθε τόσο έναν Μεσσία για να μας σώσει από τους κινδύνους που οι ίδιοι προξενούμε με την αφροσύνη μας».
– «Οι Έλληνες φανταζόμαστε ότι η Ελλάδα είναι το επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος –ο ομφαλός της γης–, πράγμα που μας οδηγεί στην ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να υπαγορεύσουμε την πολιτική μας στους ξένους, φίλους και εχθρούς, μικρούς και μεγάλους».
– «Είναι ελληνικό φαινόμενο να φορτώνουμε πάντοτε στους ξένους τις δικές μας ευθύνες, τα δικά μας σφάλματα».
– «Οι ξένοι δεν θα μπορούσαν να μας αδικούν, εάν δεν τους διευκόλυναν τα σφάλματα τα δικά μας».
– «Εμείς οι Έλληνες είμαστε επιρρεπείς στις έριδες και, προπάντων, στις διαφωνίες. Και πολλές φορές διαφωνούμε ακόμη και εκεί που έχουμε συμφέρον να συμφωνούμε».
– «Στην Ελλάδα, η κάθε κυβέρνηση που έρχεται στην εξουσία προσπαθεί να ανατρέψει το έργο της προηγούμενης, αντί να προσπαθεί να το συνεχίσει και να το βελτιώσει».
– «Εμείς οι Έλληνες κατά περιόδους καταστρέφουμε οι ίδιοι ό,τι με μόχθους και θυσίες δημιουργούμε».
– «Δεν υπάρχει τίποτα δυσκολότερο από το να κυβερνήσεις τους Έλληνες. Κι αυτό γιατί όλοι νομίζουν ότι είναι ικανοί για όλα».
– «Αντιδρούμε σε κάθε χρήσιμη πρωτοβουλία και επικρίνουμε τους ανώτερούς μας, ή για να κάνουμε τους έξυπνους ή επειδή πιστεύουμε ότι με τον τρόπο αυτό τοποθετούμεθα στο επίπεδό τους».
– «Οι Έλληνες, ενώ σαν άτομα είναι ικανοί να κάνουν θαύματα, αποτυγχάνουν συνήθως σε προσπάθειες συλλογικές. Κι αυτό εξηγεί, κατά έναν τρόπο, την πολιτική κακοδαιμονία του Τόπου μας».
– «Δεν μπορεί να προκόψει η χώρα μας, αν δεν θίξουμε τα κακώς κείμενα, που είναι δυστυχώς πολλά στον Τόπο μας. Και αυτά τα κακώς κείμενα, που πολλές φορές είναι κατοχυρωμένα, όχι μόνο τα ξέρουμε όλοι μας, αλλά και συνεχώς τα καταγγέλλουμε. Επαναστατούμε, όμως, όταν θίγονται εκείνα που αφορούν εμάς τους ίδιους».
– «Όλοι οι Έλληνες ζητούν, αλλά κανένας δεν θέλει να δώσει».
– «Με το να εξαιρούμε όλοι τα προσόντα του λαού μας, χωρίς να επισημαίνουμε και τα ελαττώματά του, τον διαφθείρουμε. Τον καθιστούμε ανίκανο να τα θεραπεύσει».
– «Στη χώρα που ανακαλύφθηκε η θεωρία του μέτρου, δεν έχουμε την αίσθηση του μέτρου».
– «Είναι ανάγκη να περιορίσουμε την υπερκατανάλωση και προπαντός τη σπατάλη. Εξαιτίας του ανόδου του βιοτικού μας επιπέδου, της μίμησης ξένων καταναλωτικών συνηθειών και μιας τάσης επίδειξης, έχουμε εισέλθει σ’ ένα κλίμα ευδαιμονισμού, που θυμίζει τον άφρονα του Ευαγγελίου. Ξοδεύουμε περισσότερα απ’ όσα χρειάζονται και περισσότερα απ’ όσα αντέχουμε».
– «Είναι ανάγκη να περιορίσουμε την υπερκατανάλωση και προπαντός τη σπατάλη. Εξαιτίας του ανόδου του βιοτικού μας επιπέδου, της μίμησης ξένων καταναλωτικών συνηθειών και μιας τάσης επίδειξης, έχουμε εισέλθει σ’ ένα κλίμα ευδαιμονισμού, που θυμίζει τον άφρονα του Ευαγγελίου. Ξοδεύουμε περισσότερα απ’ όσα χρειάζονται και περισσότερα απ’ όσα αντέχουμε».
– «Είχα τρεις στόχους. Να δώσω στον Έλληνα δουλειά, να τον βγάλω από τη φτώχεια. Να εξασφαλίσω τη χώρα. Και να αλλάξω τη νοοτροπία των Ελλήνων. Τους δύο πρώτους στόχους τούς πέτυχα. Ο Έλληνας χόρτασε, έπαψε να πεινάει. Η χώρα εξασφαλίστηκε με την ένταξή της στην Ευρώπη. Τον τρίτο στόχο δεν τον πέτυχα…»
«Ο "θεός" της Ελλάδας είναι νεκρός και, εν τούτοις, παραμένει αθάνατος».
Δημοσιεύτηκε σε δύο μέρη στην ιστοσελίδα Reporter.gr.
Το πρώτο μέρος στις 28 Μαΐου 2017:
http://www.reporter.gr/Apopseis/Apo-thesews/Stelios-Konteas/324787-Giati-o-Kwnstantinos-Karamanlhs-einai-ethnarchhs
Το δεύτερο μέρος, με τίτλο «Γιατί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν παύει να είναι εθνάρχης», στις 10 Ιουνίου 2017:
http://www.reporter.gr/Apopseis/Apo-thesews/Stelios-Konteas/325856-Giati-o-Kwnstantinos-Karamanlhs-den-payei-na-einai-ethnarchhs
Το πρώτο μέρος δημοσιεύτηκε και στην ηλεκτρονική έκδοση του «European Business Review» στις 29 Μαΐου 2017:
http://www.europeanbusiness.gr/page.asp?pid=3047
Υποσημειώσεις:
1. Για την ακρίβεια, η πρωθυπουργική θητεία του Κωνσταντίνου Καραμανλή έφτασε τα 13 χρόνια και τους 2 μήνες, του Ελευθέριου Βενιζέλου τα 12 χρόνια και τους 5 μήνες και του Χαρίλαου Τρικούπη τα 10 χρόνια και τους 9 μήνες.
«Η Ελλάδα του Καραμανλή είχε αποκτήσει υπόσταση ως χώρα, ενώ αντίθετα η Ελλάδα του Καποδίστρια, του Τρικούπη ή του Βενιζέλου ήταν απλή αντανάκλαση του κύρους πολύ ισχυρών προσωπικοτήτων».
Κρις Γουντχάουζ, μέλος του Βρετανικού Κοινοβουλίου.
2. Ο βρετανός πολιτικός και συγγραφέας Κρις Γουντχάουζ έγραψε ότι «ο Καραμανλής άσκησε καθήκοντα πρωθυπουργού περισσότερο από οποιονδήποτε βρετανό πρωθυπουργό από την εποχή του Γλάδστωνος (1809-1898) και ίσως από οποιονδήποτε πρωθυπουργό δημοκρατικής χώρας κατά τον 20ο αιώνα».
3. Το Σχέδιο Μάρσαλ διήρκεσε την περίοδο 1948-1952. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η αμερικανική βοήθεια προς την Ελλάδα ανήλθε σωρευτικά στα 366 εκατομμύρια δολάρια.
«Για να δικαιώσω το πέρασμά
μου από τον κόσμο αυτό
αφιέρωσα τη ζωή μου στην υπηρεσία του ελληνικού λαού...»
«Ο "θεός" της Ελλάδας είναι νεκρός και, εν τούτοις, παραμένει αθάνατος».
Τίτλος άρθρου της γερμανικής εφημερίδας «Frankfurter Rundschau» για τον θάνατο του Κ.Κ. στις 23 Απριλίου 1998.
Το πρώτο μέρος στις 28 Μαΐου 2017:
http://www.reporter.gr/Apopseis/Apo-thesews/Stelios-Konteas/324787-Giati-o-Kwnstantinos-Karamanlhs-einai-ethnarchhs
Το δεύτερο μέρος, με τίτλο «Γιατί ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν παύει να είναι εθνάρχης», στις 10 Ιουνίου 2017:
http://www.reporter.gr/Apopseis/Apo-thesews/Stelios-Konteas/325856-Giati-o-Kwnstantinos-Karamanlhs-den-payei-na-einai-ethnarchhs
Το πρώτο μέρος δημοσιεύτηκε και στην ηλεκτρονική έκδοση του «European Business Review» στις 29 Μαΐου 2017:
http://www.europeanbusiness.gr/page.asp?pid=3047
Υποσημειώσεις:
1. Για την ακρίβεια, η πρωθυπουργική θητεία του Κωνσταντίνου Καραμανλή έφτασε τα 13 χρόνια και τους 2 μήνες, του Ελευθέριου Βενιζέλου τα 12 χρόνια και τους 5 μήνες και του Χαρίλαου Τρικούπη τα 10 χρόνια και τους 9 μήνες.
«Η Ελλάδα του Καραμανλή είχε αποκτήσει υπόσταση ως χώρα, ενώ αντίθετα η Ελλάδα του Καποδίστρια, του Τρικούπη ή του Βενιζέλου ήταν απλή αντανάκλαση του κύρους πολύ ισχυρών προσωπικοτήτων».
Κρις Γουντχάουζ, μέλος του Βρετανικού Κοινοβουλίου.
2. Ο βρετανός πολιτικός και συγγραφέας Κρις Γουντχάουζ έγραψε ότι «ο Καραμανλής άσκησε καθήκοντα πρωθυπουργού περισσότερο από οποιονδήποτε βρετανό πρωθυπουργό από την εποχή του Γλάδστωνος (1809-1898) και ίσως από οποιονδήποτε πρωθυπουργό δημοκρατικής χώρας κατά τον 20ο αιώνα».
3. Το Σχέδιο Μάρσαλ διήρκεσε την περίοδο 1948-1952. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η αμερικανική βοήθεια προς την Ελλάδα ανήλθε σωρευτικά στα 366 εκατομμύρια δολάρια.
4. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έγινε για πρώτη φορά πρωθυπουργός στις 6 Οκτωβρίου 1955. Μετά από διαφωνία του με τα Ανάκτορα, παραιτήθηκε στις 11 Ιουνίου 1963. Επανήλθε στο αξίωμα στις 24 Ιουλίου 1974, από το οποίο παραιτήθηκε στις 6 Μαΐου 1980, για να μεταβεί στην Προεδρία της Δημοκρατίας. Επομένως, θα ήταν λάθος να του χρεωθεί η οικονομική διαχείριση του 1955, του 1974 ή του 1980. Αφού κυβέρνησε μόνο τους τελευταίους τρεις μήνες του 1955, τους τελευταίους πέντε μήνες του 1974 και τους πρώτους τέσσερις μήνες του 1980. Δηλαδή, σαφώς λιγότερους από τους μισούς έκαστου. Το 1963, όμως, πέραν του ότι κυβέρνησε σχεδόν το πρώτο ήμισυ του χρόνου, τον διαδέχθηκαν υπηρεσιακοί –μέχρι τις εκλογές του Νοεμβρίου– πρωθυπουργοί με πολύ μικρότερη από εκείνον θητεία ο καθένας. Υπό το πρίσμα αυτό, εστιάζουμε την ανάλυσή μας στην εξέλιξη των οικονομικών μεγεθών την οκταετία 1956-1963 και την πενταετία 1975-1979.
5. Από τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ, προκύπτει ότι ο μέσος όρος της οκταετίας 1956-1963 ήταν 9,1% για την Ιαπωνία, 7,1% για τον Παναμά και 6,3% για την Ελλάδα. Για την ακρίβεια, η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με ρυθμό 8,5% το 1956, 6,6% το 1957, 4,7% το 1958, 3,6% το 1959, 4,4% το 1960, 11,2% το 1961, 1,5% το 1962 και 10,1% το 1963.
«Η ρωμαλέα πολιτική του στον οικονομικό τομέα ανέσυρε την Ελλάδα από το επίπεδο της έσχατης ένδειας και του οικονομικού χάους, και προλείανε το έδαφος για τη μελλοντική της ανάπτυξη», «Financial Times», 1961.
«Δεν αποτελεί φυσικά λύση του ελληνικού οικονομικού προβλήματος η αύξηση του χρηματικού εισοδήματος χωρίς αντίστοιχη αύξηση του πραγματικού. Παρέχουν οι ονομαστικές αυξήσεις σε ασθενείς κυβερνήσεις στιγμιαία ίσως διέξοδο από της ασκούμενης κοινωνικής πίεσης. Ακολουθεί όμως αναπότρεπτα, τη δημοκοπία, η ουσιαστική εκμηδένιση των χορηγηθέντων και ο πληθωρισμός. Διότι, απλούστατα, δεν είναι δυνατόν να υποκαταστήσει τη σπάνιν των αγαθών η αφθονία του χρήματος», Κ.Κ.
7. Αν και είχε διαπιστωθεί και από τις προηγούμενες κυβερνήσεις ότι η Ελλάδα χρειαζόταν διεθνή αεροπορική εταιρεία και σύγχρονα ναυπηγεία, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν που εξασφάλισε την υπογραφή των σχετικών συμφωνιών με ιδιώτες κεφαλαιοκράτες μέσα σε έξι μήνες. Συμφώνησε με τον Αριστοτέλη Ωνάση για την ίδρυση της «Ολυμπιακής Αεροπορίας» (1957) και, αμέσως μετά, με τον κύριο επιχειρηματικό του ανταγωνιστή, τον Σταύρο Νιάρχο, για την ίδρυση των Ναυπηγείων Σκαραμαγκά (1958).
8. Για να εγκριθεί η αναθεώρηση του Συντάγματος του 1952, έπρεπε να συγκεντρωθούν 200 ψήφοι. Τον Φεβρουάριο του 1963 το κυβερνών κόμμα διέθετε 180 βουλευτές και το Κόμμα Προοδευτικών (που ήταν σύμφωνο) 16, ενώ υπήρχαν και τρεις συμφωνούντες ανεξάρτητοι. Έλειπε, δηλαδή, μόνο μία ψήφος...
9. Από την απόρριψη της πρότασης αναθεώρησης του Συντάγματος του 1952 ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για την κατάλυση της Δημοκρατίας, που κατέληξε στην Κυπριακή Τραγωδία.
Στις 28 Μαρτίου 1969 ο νομπελίστας ποιητής Γεώργιος Σεφέρης θα δήλωνε προφητικά μεταξύ άλλων: «Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μάς βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό».
8. Για να εγκριθεί η αναθεώρηση του Συντάγματος του 1952, έπρεπε να συγκεντρωθούν 200 ψήφοι. Τον Φεβρουάριο του 1963 το κυβερνών κόμμα διέθετε 180 βουλευτές και το Κόμμα Προοδευτικών (που ήταν σύμφωνο) 16, ενώ υπήρχαν και τρεις συμφωνούντες ανεξάρτητοι. Έλειπε, δηλαδή, μόνο μία ψήφος...
9. Από την απόρριψη της πρότασης αναθεώρησης του Συντάγματος του 1952 ξεκίνησε η αντίστροφη μέτρηση για την κατάλυση της Δημοκρατίας, που κατέληξε στην Κυπριακή Τραγωδία.
Στις 28 Μαρτίου 1969 ο νομπελίστας ποιητής Γεώργιος Σεφέρης θα δήλωνε προφητικά μεταξύ άλλων: «Όλοι πια το διδάχτηκαν και το ξέρουν πως στις δικτατορικές καταστάσεις, η αρχή μπορεί να μοιάζει εύκολη, όμως η τραγωδία περιμένει, αναπότρεπτη, στο τέλος. Το δράμα αυτού του τέλους μάς βασανίζει, συνειδητά ή ασυνείδητα όπως στους παμπάλαιους χορούς του Αισχύλου. Όσο μένει η ανωμαλία, τόσο προχωρεί το κακό».
«Η ιστορία διδάσκει ότι τα νόθα καθεστώτα δεν ευδοκιμούν· εκφυλίζονται καθ’ οδόν και καταρρέουν, παρασύροντα στην πτώση τους και τη χώρα που τα υφίσταται», Κ.Κ., 30-9-1969.
10. Η «λύση Καραμανλή» αποδίδεται συνήθως στον Ευάγγελο Αβέρωφ, καθώς εκείνος ήταν που κατέθεσε την πρόταση στον στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη, στο διάλειμμα της κρίσιμης σύσκεψης των στρατιωτικών με τους πολιτικούς στις 23 Ιουλίου 1974. Όμως, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης είχε υποστηρίξει δημόσια, ήδη από τον Αύγουστο του 1968, την ανάγκη ανάληψης της διακυβέρνησης της χώρας από κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Αλλά και ότι ο Γεώργιος Μαύρος, τον Νοέμβριο του 1971, είχε δηλώσει στην ιταλική εφημερίδα «Messagero» ότι η Ένωση Κέντρου θα δεχόταν την ηγεσία Καραμανλή για την έξοδο της χώρας από το δικτατορικό καθεστώς των συνταγματαρχών. Για να ακολουθήσει δήλωση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, σύμφωνα με την οποία η ΕΡΕ θα παρείχε ομόθυμα την υποστήριξή της σε κάθε πρωτοβουλία ή λύση με κυβέρνηση υπό τον Κωνσταντίνο Καραμανλή. Τέλος, ο Μίκης Θεοδωράκης, τον Ιανουάριο του 1973, σε συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση βιβλίου του, είχε δηλώσει ότι μετά την αποτυχία για ενότητα των αντιστασιακών δυνάμεων δεν υπήρχε παρά μόνο μία λύση για να πέσει η χούντα: η λύση Καραμανλή. Απαντώντας μάλιστα σε ερώτηση αμερικανού δημοσιογράφου «γιατί ο Καραμανλής», είχε εξηγήσει ότι στην Ελλάδα την πολιτική κατάσταση τη διαμόρφωναν τρεις παράγοντες: Ο ελληνικός λαός, ο ελληνικός στρατός και οι Αμερικανοί. Κι ότι ο Καραμανλής ήταν ο μόνος που εκείνη τη στιγμή είχε με το μέρος του και τους τρεις.
«Ο Καραμανλής εξακολουθεί να είναι ένας θρύλος».
Ευάγγελος Αβέρωφ, μιλώντας στη σύσκεψη στρατιωτικών-πολιτικών
23-7-1974
«Μετά από 11 χρόνια αυτοεξορίας, ο επαναπατρισμός του κ. Καραμανλή επευφημήθηκε από τουλάχιστον μισό εκατομμύριο ανθρώπους, που πέρασαν το βράδυ της Τρίτης στους δρόμους της Αθήνας για να μπορέσουν να τον δουν», «The Economist», 27-7-1974.
«Όταν αυτός στα μέσα του καλοκαιριού επέστρεψε μετά από σχεδόν 11 χρόνια οικειοθελούς μετανάστευσης, στις καρδιές των ανθρώπων ήρθε το Πάσχα: Χιλιάδες άνθρωποι στους δρόμους της πόλης άναψαν για τον επιστρέψαντα κεριά – σύμβολο της Ανάστασης», «Der Spiegel».
Για την ακρίβεια, ο Καραμανλής επέστρεψε στην Ελλάδα μετά από 10 χρόνια και 7,5 μήνες απουσίας (είχε αναχωρήσει για τη Γαλλία στις 9 Δεκεμβρίου 1963).
Αξίζει να σημειωθεί ότι είχε μια παρόμοια μακρόχρονη απουσία από τον δημόσιο βίο της χώρας και στην αρχή της πολιτικής του καριέρας. Παρότι νέος βουλευτής το 1935 και το 1936, έμελλε να επανεκλεγεί στο βουλευτικό αξίωμα το 1946. 9 χρόνια και 8 μήνες από την κατάργηση της Βουλής του 1936. Αφού είχαν μεσολαβήσει το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η Κατοχή της Ελλάδας από τις Δυνάμεις του Άξονα, η Απελευθέρωση, τα Δεκεμβριανά και η Συμφωνία της Βάρκιζας. Αλλά και η άρνησή του να αναλάβει υπουργική θέση στη δικτατορία Μεταξά και οποιοδήποτε δημόσιο αξίωμα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
«Έχει τη μοίρα του Αχιλλέα. Η αξία του φαίνεται όσο λείπει από τη μάχη. Όταν είναι παρών, πληγώνεται θανάσιμα από τον Αγαμέμνονα και τον Πάρη της πολιτικής. Η αχίλλειος πτέρνα του είναι η υπερβολική ευθιξία του. Όσο απουσιάζει από την ιστορία, αποτελεί –όπως ο Αχιλλέας κατά Χαίλντερλιν– μια χρυσή εφεδρεία της Ιστορίας».
Η. Π. Νικολούδης, διδάκτωρ του Α΄ Πανεπιστημίου των Παρισίων.
11. Τον Ιούλιο του 1974 η Αττική ήταν στην ουσία πολιορκημένη από επίλεκτες μονάδες, τέλεια εξοπλισμένες, που διοικούνταν από σκληρούς αξιωματικούς, αφοσιωμένους στον δικτάτορα Ιωαννίδη. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αντιμετώπιζε νύχτα και μέρα τον κίνδυνο της απαγωγής ή και της δολοφονίας του. Χαρακτηριστικό είναι ότι πολλά βράδια αναγκαζόταν να κοιμάται όχι στη «Μεγάλη Βρετανία», όπου εγκαταστάθηκε μόλις επέστρεψε από το Παρίσι, αλλά σε σπίτια –πάντα διαφορετικά– ή σ' ένα μικρό κότερο που βρισκόταν στ' ανοιχτά του Σαρωνικού.
12. Στις 11 Αυγούστου 1974, η στρατιωτική ηγεσία ήρθε σε αντιπαράθεση με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για την απόφασή του τελευταίου να απαλλάξει την πρωτεύουσα από τις στρατιωτικές μονάδες που ήταν έμπιστες του στρατιωτικού καθεστώτος. Σε σύσκεψη που έγινε υπό τον πρόεδρο Φαίδωνα Γκιζίκη, ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων αντέδρασε, για να εισπράξει από τον Καραμανλή τη γνωστή φράση «ή τα τανκς ή εγώ».
13. Στις 4 Οκτωβρίου 1974 προκηρύχθηκαν ελεύθερες εκλογές για τις 17 Νοέμβρη. Θα ήταν οι πρώτες δέκα ολόκληρα χρόνια και εννιά μήνες μετά τις προηγούμενες (16-2-1964), στην πρώτη επέτειο της αιματηρής εξέγερσης του Πολυτεχνείου (17-11-1973). Οι αμετανόητοι αξιωματικοί άσκησαν πίεση στον Καραμανλή να μην πραγματοποιηθούν, αλλά να σχηματιστεί νέα κυβέρνηση που θα την ήλεγχε ο Στρατός. Απείλησαν, μάλιστα, ότι θα συλλάβουν τον πρωθυπουργό και ορισμένους υπουργούς μέσα στο προεδρικό μέγαρο. Εκείνος τούς απέπεμψε με οργή και η κυβέρνηση προχώρησε στη σύλληψη και την εκτόπιση στην Κέα των πρωτεργατών του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου 1967 (Γεώργιου Παπαδόπουλου, Νικόλαου Μακαρέζου και Στυλιανού Παττακού). Ο αόρατος δικτάτωρ Δημήτριος Ιωαννίδης είχε από τον Αύγουστο τεθεί σε διαθεσιμότητα και αποστρατευθεί.
«Ο καθορισμός της 17ης Νοεμβρίου σαν ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών αποτελεί, πραγματικά, το καλύτερο μνημόσυνο για τα θύματα του Πολυτεχνείου», «Η Βραδυνή».
14. Στις εκλογές της 17ης Νοεμβρίου 1974, η «Νέα Δημοκρατία», το κόμμα που είχε ιδρύσει ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στις 4 Οκτωβρίου, αναδείχθηκε πρώτο με 54,4%. Ένα ποσοστό-ρεκόρ όχι μόνο για τη μετεμφυλιακή ιστορία της κεντροδεξιάς παράταξης, αλλά μεγαλύτερο και από το 52,7% της Ένωσης Κέντρου του Γεώργιου Παπανδρέου στις εκλογές του 1964. Ανατρέχοντας πίσω στον χρόνο, μεγαλύτερο ποσοστό μπορεί να βρει κάποιος στις εκλογές του 1946. Τις πρώτες μεταπολεμικές, που διενεργήθηκαν στην αρχή του Εμφυλίου Πολέμου. Πέραν απ' την αποχή του ΚΚΕ απ' αυτές, αξίζει να σημειωθεί ότι η Ενωμένη Παράταξη Εθνικοφρόνων, που συγκέντρωσε τότε το 55,1%, δεν αποτελούσε ενιαίο κόμμα –όπως η Νέα Δημοκρατία– αλλά συνασπισμός δέκα εθνικοφρόνων και φιλοβασιλικών πολιτικών κομμάτων.
«Αυτό δεν ήταν νίκη. Ήταν πλημμύρα και θρίαμβος», «Le Monde».
«Το αποτέλεσμα αποτελεί φόρο τιμής στον κ. Καραμανλή, έναν μεγάλο άνδρα σε μια μικρή χώρα, και στη νεοαποκτηθείσα νηφαλιότητα των Ελλήνων», «The Economist».
«Αν σήμερα στην Ευρώπη υπάρχει μόνο ένας πολιτικός άνδρας γεμάτος από απέραντη αυτοπεποίθηση και πλήρως πεπεισμένος για την αποστολή του, τότε αυτός είναι ο Μακεδόνας Καραμανλής – όλη του τη ζωή ήταν Πρώτος, και όχι μόνο στην πολιτική», «Der Spiegel».
15. Το δημοψήφισμα για το πολιτειακό πραγματοποιήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1974, δηλαδή μόλις είκοσι μία μέρες μετά τις βουλευτικές εκλογές. Υπέρ της Βασιλευομένης Δημοκρατίας ψήφισε το 30,8% και κατά το 69,2%. Στην ιστορία της Ελλάδας είχαν προηγηθεί συνολικά πέντε δημοψηφίσματα για το ίδιο θέμα (το 1920, το 1924, το 1935, το 1946 και το 1973). Το δημοψήφισμα του 1974 όμως ήταν το μόνο ανόθευτο, γι' αυτό και το αποτέλεσμά του δεν αμφισβητήθηκε από τους ηττημένους. Ο θεσμός της βασιλείας –τον οποίο καταργούσε οριστικά και αμετάκλητα– μετρούσε τότε 142 ολόκληρα χρόνια από το 1832, όταν είχε εγκαθιδρυθεί για πρώτη φορά στο νεότευκτο ελληνικό κράτος. Με μόνο διάλειμμα αβασίλευτης δημοκρατίας πριν από την επιστροφή Καραμανλή την περίοδο 1924-1935 – και αβασίλευτης δικτατορίας την περίοδο 1973-1974.
Κατά μοιραία σύμπτωση μάλιστα, όταν εκείνος είχε γίνει για πρώτη φορά βουλευτής (τον Ιούνιο του 1935), η πρώτη αβασίλευτη δημοκρατία διένυε τους τελευταίους μήνες πριν από την κατάργησή της (από το στρατιωτικό κίνημα της 10ης Οκτωβρίου του 1935). Με αποτέλεσμα, από την αρχή της πολιτικής του σταδιοδρομίας να είναι αντιμέτωπος με το Στέμμα και τις παρεμβάσεις του στην εκτελεστική εξουσία. Πριν η λαϊκή ετυμηγορία με το μοναδικό αδιάβλητο δημοψήφισμα του 1974 τις τερματίσει για πάντα...
«Από την αρχή της σταδιοδρομίας
μου στάθηκα μακριά από την καθεστωτική διαμάχη. Και έθεσα τέρμα σ’ αυτήν με το
δημοψήφισμα του 1974. Όταν, δε, ο ελληνικός λαός εκλήθη να αποφασίσει επ’
αυτού, τήρησα ο ίδιος ουδέτερη στάση, για να καταστήσω το αποτέλεσμα αδιάβλητο.
Γιατί, εάν είχα πάρει θέση, το αποτέλεσμα θα ήταν επισφαλές, αφού θα είχε
συνδεθεί με το πρόσωπό μου και το κόμμα. Ο Βενιζέλος δύο φορές, όμως,
απέτυχε, γιατί διέπραξε το σφάλμα να ταυτίσει το αποτέλεσμα με το κόμμα του.
Και όχι μόνο απέτυχε, αλλά αναγκάστηκε να εκδηλωθεί υπέρ της βασιλείας, στο
τέλος της σταδιοδρομίας του. Εγώ, αντίθετα, κατέστησα τον λαό υπεύθυνο της
εκλογής του. Και πέτυχα μ’ αυτόν τον τρόπο να κλείσω οριστικά μια πληγή που
ταλαιπωρούσε την Ελλάδα επί 60 χρόνια», Κ.Κ.
16. Το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας είχε απαγορευτεί στις 27 Δεκεμβρίου 1947 από την κυβέρνηση του Θεμιστοκλή
Σοφούλη, με τον νόμο 509/1947. Νομιμοποιήθηκε από την κυβέρνηση του
Κωνσταντίνου Καραμανλή στις 23 Σεπτεμβρίου 1974, με την κατάργηση αυτού του νόμου.
«Αν κάποιος, στις αρχές Ιουλίου του 1974, είχε προβλέψει ότι μέσα σε 12 μήνες οι στρατιωτικοί που εξουσίασαν την Ελλάδα για εφτά χρόνια θα καταχωνιάζονταν στα κάτεργα περιμένοντας να δικαστούν, το διχαστικό ζήτημα της μοναρχίας θα διευθετούνταν ειρηνικά, ένα ελεύθερα εκλεγμένο Κοινοβούλιο θα λειτουργούσε με τρόπο υπεύθυνο μέσα στα παλιά ανάκτορα, ένα νέο Σύνταγμα δεν θα επέτρεπε στον Στρατό να έχει λόγο στη διακυβέρνηση της χώρας και ότι η Ελλάδα θα υπέβαλε αίτηση για πλήρες μέλος στην ΕΟΚ, θα είχε θεωρηθεί φαντασιόπληκτος. Κι αν πρόσθετε ότι όλα αυτά θα συμβούν χωρίς να χυθεί αίμα, θα του έλεγαν ότι δεν ήξερε τους Έλληνες».
«The Economist»
18. Η απόφαση της μη εκτέλεσης μιας θανατικής ποινής το 1975 δεν ήταν καθόλου αυτονόητη, όπως ίσως φαίνεται σήμερα. Αρκεί να ληφθεί υπόψη ότι μόλις τρία χρόνια πριν (τον Αύγουστο του 1972) είχε εκτελεστεί ο Βασίλης Λυμπέρης για τη δολοφονία της γυναίκας, της πεθεράς και των δύο παιδιών του. Χάρη στην παρέμβαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή για τους πραξικοπηματίες, αυτή έμελλε να ήταν και η τελευταία εκτέλεση στην ιστορία της Ελλάδας.
19. Στον κάτωθι πίνακα συνοψίζουμε τις ημερομηνίες αίτησης ένταξης στην ΕΟΚ, έναρξης των διαπραγματεύσεων, υπογραφής της συνθήκης και τελικής ένταξης για την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ισπανία. Επίσης, τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων όπως προκύπτει από τη χρονική απόσταση μεταξύ της έναρξης των διαπραγματεύσεων και της υπογραφής της συνθήκης ένταξης.
Όπως μπορούμε να δούμε:
– Η Πορτογαλία υπέβαλε αίτηση ένταξης 1 χρόνο και 10 μήνες μετά την Ελλάδα και η Ισπανία 2 χρόνια και 2 μήνες μετά την Ελλάδα. (Η χώρα μας, με πρωτοβουλία του Κ.Κ., είχε υποβάλει αίτηση μία μόλις ημέρα μετά την επίσημη έναρξη της ισχύος του Συντάγματος του 1975, δηλαδή αμέσως μόλις είχε καταφέρει να πληροί τα τυπικά κριτήρια.)
– Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν 2 χρόνια και 10 μήνες για την Ελλάδα, 6 χρόνια και 8 μήνες για την Πορτογαλία και 6 χρόνια και 4 μήνες για την Ισπανία.
– Η Πορτογαλία και η Ισπανία έγιναν μέλη 5 χρόνια μετά την Ελλάδα.
20. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα κατάφερε να ξεπεράσει ακόμα και την πρόβλεψη της Συμφωνίας Σύνδεσης, που είχε υπογράψει το 1961, παρά το ενδιάμεσο πάγωμά της λόγω δικτατορίας (1967-1974). Συγκεκριμένα, η Συμφωνία Σύνδεσης προέβλεπε την πλήρη ένταξη της χώρας μας το 1984. Δηλαδή, 3 χρόνια αργότερα από ό,τι τελικά περατώθηκε. Στο κέρδος των οποίων θα έπρεπε να προσμετρηθούν και τα 7 δικτατορικά, με τα οποία αθροίζουν στα 10.
21. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το 1975 (τη χρονιά που υποβάλαμε αίτηση), σε σταθερές τιμές 2010, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν 16.636 δολάρια και της Ιρλανδίας 14.524 δολάρια. Του Ηνωμένου Βασιλείου 19.550 δολάρια και όλων των υπόλοιπων κρατών-μελών της τότε ΕΟΚ (Βελγίου, Λουξεμβούργου, Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Δανίας, Ολλανδίας) μεγαλύτερο από 20 χιλιάδες δολάρια.
22. Στη γνωμοδότησή της (29-1-1976), η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ανέλυε τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και διοίκησης. Επίσης, υπογράμμιζε τον κίνδυνο που απέρρεε για τους Ευρωπαίους από την εισαγωγή των ελληνοτουρκικών προβλημάτων και του Κυπριακού στις κοινοτικές διεργασίες, προβάλλοντας την επίλυσή τους περίπου ως προϋπόθεση για να ενταχθεί μελλοντικά η Ελλάδα ως πλήρες μέλος. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληγε ήταν ότι ήταν επιθυμητή μια μακρά προενταξιακή περίοδος, πριν από την κλασική πενταετή μεταβατική (που είχε εφαρμοστεί στην προηγούμενη διεύρυνση της Κοινότητας), στη διάρκεια της οποίας θα χορηγείτο κοινοτική βοήθεια προς την Ελλάδα, ώστε να επιταχύνει τις αναγκαίες οικονομικές και διοικητικές αναπροσαρμογές.
23. Μετά από έντονα διαβήματα του Κωνσταντίνου Καραμανλή στους πρεσβευτές των χωρών-μελών στην Αθήνα, το Συμβούλιο Υπουργών (9-2-1976) ανέτρεψε τη γνώμη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνηγορώντας ομόφωνα υπέρ της άμεσης ένταξης και όχι της προενταξιακής περιόδου.
24. Στην πρώτη διεύρυνση της ΕΟΚ (1973) είχαν πραγματοποιηθεί δημοψηφίσματα σ’ όλες τις υποψήφιες χώρες. Το 1972 σε Ιρλανδία, Νορβηγία και Δανία. Και το 1975 στο Ηνωμένο Βασίλειο, με το ερώτημα της παραμονής. Το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό μόνο στη Νορβηγία, γι’ αυτό και έμεινε εκτός.– Η Πορτογαλία υπέβαλε αίτηση ένταξης 1 χρόνο και 10 μήνες μετά την Ελλάδα και η Ισπανία 2 χρόνια και 2 μήνες μετά την Ελλάδα. (Η χώρα μας, με πρωτοβουλία του Κ.Κ., είχε υποβάλει αίτηση μία μόλις ημέρα μετά την επίσημη έναρξη της ισχύος του Συντάγματος του 1975, δηλαδή αμέσως μόλις είχε καταφέρει να πληροί τα τυπικά κριτήρια.)
– Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν 2 χρόνια και 10 μήνες για την Ελλάδα, 6 χρόνια και 8 μήνες για την Πορτογαλία και 6 χρόνια και 4 μήνες για την Ισπανία.
– Η Πορτογαλία και η Ισπανία έγιναν μέλη 5 χρόνια μετά την Ελλάδα.
20. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ελλάδα κατάφερε να ξεπεράσει ακόμα και την πρόβλεψη της Συμφωνίας Σύνδεσης, που είχε υπογράψει το 1961, παρά το ενδιάμεσο πάγωμά της λόγω δικτατορίας (1967-1974). Συγκεκριμένα, η Συμφωνία Σύνδεσης προέβλεπε την πλήρη ένταξη της χώρας μας το 1984. Δηλαδή, 3 χρόνια αργότερα από ό,τι τελικά περατώθηκε. Στο κέρδος των οποίων θα έπρεπε να προσμετρηθούν και τα 7 δικτατορικά, με τα οποία αθροίζουν στα 10.
21. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το 1975 (τη χρονιά που υποβάλαμε αίτηση), σε σταθερές τιμές 2010, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδας ήταν 16.636 δολάρια και της Ιρλανδίας 14.524 δολάρια. Του Ηνωμένου Βασιλείου 19.550 δολάρια και όλων των υπόλοιπων κρατών-μελών της τότε ΕΟΚ (Βελγίου, Λουξεμβούργου, Γαλλίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Δανίας, Ολλανδίας) μεγαλύτερο από 20 χιλιάδες δολάρια.
22. Στη γνωμοδότησή της (29-1-1976), η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ανέλυε τις αδυναμίες της ελληνικής οικονομίας και διοίκησης. Επίσης, υπογράμμιζε τον κίνδυνο που απέρρεε για τους Ευρωπαίους από την εισαγωγή των ελληνοτουρκικών προβλημάτων και του Κυπριακού στις κοινοτικές διεργασίες, προβάλλοντας την επίλυσή τους περίπου ως προϋπόθεση για να ενταχθεί μελλοντικά η Ελλάδα ως πλήρες μέλος. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληγε ήταν ότι ήταν επιθυμητή μια μακρά προενταξιακή περίοδος, πριν από την κλασική πενταετή μεταβατική (που είχε εφαρμοστεί στην προηγούμενη διεύρυνση της Κοινότητας), στη διάρκεια της οποίας θα χορηγείτο κοινοτική βοήθεια προς την Ελλάδα, ώστε να επιταχύνει τις αναγκαίες οικονομικές και διοικητικές αναπροσαρμογές.
23. Μετά από έντονα διαβήματα του Κωνσταντίνου Καραμανλή στους πρεσβευτές των χωρών-μελών στην Αθήνα, το Συμβούλιο Υπουργών (9-2-1976) ανέτρεψε τη γνώμη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνηγορώντας ομόφωνα υπέρ της άμεσης ένταξης και όχι της προενταξιακής περιόδου.
25. Η ελληνική κοινή γνώμη σφυγμομετρήθηκε για πρώτη φορά τον Απρίλιο του 1981 στο 15ο Ευρωβαρόμετρο. Το ποσοστό που χαρακτήρισε τη συμμετοχή της Ελλάδας στην κοινότητα ως «κάτι καλό» ήταν σαφώς μικρότερο του 50% (για την ακρίβεια, 42%). Μάλιστα, στην περίπτωση ενός υποθετικού δημοψηφίσματος υπέρ της παραμονής ή της αποχώρησης της χώρας μας από την ΕΟΚ, υπέρ της αποχώρησης τάχθηκε σχεδόν το 40% (για την ακρίβεια, το 39%).
26. Οι κυβερνήσεις των εννέα κρατών-μελών αποδέχθηκαν το ελληνικό αίτημα για την υπογραφή των εγγράφων της Προσχώρησης στην Αθήνα, κατά παρέκκλιση του προηγουμένου της υπογραφής των εγγράφων Προσχώρησης Δανίας, Ιρλανδίας και Μεγάλης Βρετανίας, που έγινε στις Βρυξέλλες.
27. Παρόντες στο αίθριο του Ζαππείου κατά την τελετή υπογραφής της Πράξης Προσχώρησης (28-5-1979) ήταν ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, ο Αντικαγκελάριος της Γερμανίας, οι πρωθυπουργοί της Ιταλίας, του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και της Ιρλανδίας, οι υπουργοί Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, της Ολλανδίας, όπως και της Γαλλίας, της Ιταλίας και του Βελγίου, καθώς και ο υπουργός Γεωργίας της Δανίας.
«Η Ελλάς από σήμερα αποδέχεται οριστικά την ιστορική πρόκληση και την ευρωπαϊκή της μοίρα, διατηρώντας την εθνική της ταυτότητα. Έχουμε εμπιστοσύνη και στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα. Έχουμε την απόφαση να είμαστε όλοι Ευρωπαίοι, όπως το έλεγε ο Τσόρτσιλ, και όλοι Έλληνες, όπως το έλεγε ο Σέλλεϋ. Γιατί, όπως έγραψε ο Ισοκράτης, Έλληνες δεν είναι μόνο εκείνοι που γεννήθηκαν στην Ελλάδα, αλλά όλοι εκείνοι που υιοθέτησαν το πνεύμα το κλασικό», Κ.Κ.
27. Παρόντες στο αίθριο του Ζαππείου κατά την τελετή υπογραφής της Πράξης Προσχώρησης (28-5-1979) ήταν ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, ο Αντικαγκελάριος της Γερμανίας, οι πρωθυπουργοί της Ιταλίας, του Βελγίου, του Λουξεμβούργου και της Ιρλανδίας, οι υπουργοί Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, της Ολλανδίας, όπως και της Γαλλίας, της Ιταλίας και του Βελγίου, καθώς και ο υπουργός Γεωργίας της Δανίας.
«Η Ελλάς από σήμερα αποδέχεται οριστικά την ιστορική πρόκληση και την ευρωπαϊκή της μοίρα, διατηρώντας την εθνική της ταυτότητα. Έχουμε εμπιστοσύνη και στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα. Έχουμε την απόφαση να είμαστε όλοι Ευρωπαίοι, όπως το έλεγε ο Τσόρτσιλ, και όλοι Έλληνες, όπως το έλεγε ο Σέλλεϋ. Γιατί, όπως έγραψε ο Ισοκράτης, Έλληνες δεν είναι μόνο εκείνοι που γεννήθηκαν στην Ελλάδα, αλλά όλοι εκείνοι που υιοθέτησαν το πνεύμα το κλασικό», Κ.Κ.
28. Το σχέδιο νόμου για την κύρωση της Πράξης Προσχώρησης συζητήθηκε στη Βουλή σε τέσσερις συνεδριάσεις στα τέλη Ιουνίου 1979. Ο Ανδρέας Παπανδρέου διάβασε μια δήλωση και, χωρίς να περιμένει απάντηση, αποχώρησε από τη Βουλή, ακολουθούμενος από όλους τους βουλευτές του. Αποχώρησαν, επίσης, όλοι οι βουλευτές του ΚΚΕ.
«Την ανεξαρτησία του δεν την χάνει κανείς όταν ανήκει ισότιμα σε μια μεγάλη και ισχυρή οικογένεια. Τη χάνει όταν είναι μόνος και αδύνατος», Κ.Κ.
29. Το 1979 ήταν που απονεμήθηκε και στον έλληνα ποιητή Οδυσσέα Ελύτη το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Συγκεκριμένα, η απόφαση της Σουηδικής Ακαδημίας ανακοινώθηκε στις 18 Οκτωβρίου 1979, δηλαδή σχεδόν πέντε μήνες μετά την τελετή υπογραφής της Πράξης Προσχώρησης της Ελλάδας στην ΕΟΚ (28-5-1979). Στον λόγο του κατά την επίσημη τελετή της επίδοσης του βραβείου Νόμπελ, ο Οδυσσέας Ελύτης χαρακτήρισε «αξιέπαινη» τη ροπή των λαών της Ευρώπης να συνενωθούν σε μια ενιαία μονάδα.
«Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπήρξε μια ζωντανή σύνοψη των αρετών του ελληνισμού. Στη σταδιοδρομία του έδειξε ότι ξέρει να μειώνει τους κινδύνους και να επαυξάνει τα εθνικά οφέλη», Οδυσσέας Ελύτης.
30. Οι διερευνητικές επαφές της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή της ΕΟΚ στις Βρυξέλλες για την έναρξη διαπραγματεύσεων, με σκοπό τη σύναψη Συμφωνίας Σύνδεσης σύμφωνα με το άρθρο 238 της Συνθήκης της Ρώμης, είχαν αρχίσει από το τέλος του 1958, δηλαδή από το πρώτο μόλις έτος της λειτουργίας της ΕΟΚ. Η Συμφωνία Σύνδεσης υπογράφτηκε τελικά στην Αθήνα στις 9 Ιουλίου 1961 και τέθηκε σε ισχύ από την 1η Νοεμβρίου 1962. Η επιτυχία της Ελλάδας φαίνεται ακόμα μεγαλύτερη, αν ληφθεί υπόψη ότι το 1961 απορρίφθηκε αντίστοιχο αίτημα της Τουρκίας.
«Τα επιτεύγματα του κ. Καραμανλή στον εξωτερικό και εσωτερικό τομέα αντανακλώνται στη σύνδεση της Ελλάδος με την Κοινή Αγορά. Η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα που έγινε δεκτή στην Κοινή Αγορά βάσει της Συνθήκης της Ρώμης και η εξέλιξη αυτή δεν έχει μόνο υλική, πολιτική και οικονομική σπουδαιότητα για το μέλλον της Ελλάδας, αλλά αποτελεί τιμητική ένδειξη περί διεθνούς αναγνώρισης της μικρής, αλλά μαχητικής και πλήρους ζωτικότητας, αυτής χώρας», «Financial Times».
«Για να κατανοήσετε πλήρως την αξία της συνθήκης των Αθηνών, θα πρέπει να λάβετε υπόψιν σας, αφενός, τη λυσσαλέα κατ' αυτής αντίδραση του κομμουνισμού και, αφετέρου, το γεγονός ότι πολλές χώρες επιδιώκουν επιμόνως να επιτύχουν εκείνο το οποίο πέτυχε ήδη η Ελλάς», Κ.Κ.
31. Η Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) ιδρύθηκε το 1960 από επτά ευρωπαϊκά κράτη (Ηνωμένο Βασίλειο, Δανία, Νορβηγία, Σουηδία, Αυστρία, Ελβετία, Πορτογαλία) που δίσταζαν να ενταχθούν στην, ιδρυθείσα από το 1958, ΕΟΚ των «6» (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Ολλανδία). Η επιλογή του Καραμανλή δικαιώθηκε από τις εξελίξεις, αφού σχεδόν όλα τα κράτη της ΕΖΕΣ ζήτησαν και τελικά βρήκαν καταφύγιο στην ΕΟΚ. Το Ηνωμένο Βασίλειο –ο σημαντικότερος φορέας αυτής της αποτυχημένης, όπως αποδείχθηκε, προσπάθειας ευρωπαϊκής ενοποίησης– κατέθεσε αίτηση ένταξης στην ΕΟΚ την αμέσως επόμενη χρονιά από την ίδρυση της ΕΖΕΣ, αλλά προσέκρουσε στο βέτο του γάλλου προέδρου Σαρλ ντε Γκωλ. Τελικά, έγινε μέλος της ΕΟΚ το 1973, ταυτόχρονα με τη Δανία. Ακολούθησαν η Πορτογαλία (το 1986) και η Αυστρία με τη Σουηδία (το 1995). Εκ των ιδρυτικών μελών της ΕΖΕΣ, μόνο η Νορβηγία και η Ελβετία παρέμειναν εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Νορβηγία, λόγω αρνητικών αποτελεσμάτων σε αντίστοιχα δημοψηφίσματα (το 1972 και το 1994). Η Ελβετία, ακυρώνοντας πέρυσι το (υποβληθέν από το 1992) αίτημά της για ένταξη.
33. O Κωνσταντίνος Καραμανλής τιμήθηκε επίσης με τα εξής μετάλλια:
– Το χρυσό μετάλλιο της πόλης της Νέας Υόρκης (21-4-1961).
– Το χρυσό μετάλλιο «Ρομπέρ Σουμάν» (15-3-1980).
– Το χρυσό μετάλλιο του ιδρύματος «Αλέξανδρος Ωνάσης» (5-6-1981).
– Το χρυσό μετάλλιο της ΕΟΚ (14-9-1983).
– Το τιμητικό μετάλλιο του Πανεπιστημίου των Παρισίων (19-9-1983).
Ανακηρύχθηκε Επίτιμος Διδάκτωρ από το Πανεπιστήμιο Αθηνών (24-4-1991) και από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (29-10-1991).
Το 2003, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έδωσε το όνομά του στον μεγάλο κεντρικό κόμβο που ενώνει τις δύο πτέρυγες του ευρωκοινοβουλευτικού μεγάρου των Βρυξελλών.
«Αν η Ευρώπη της ιστορίας προσεγγίζει την Ευρώπη της γεωγραφίας, αυτό το οφείλει σε ανθρώπους όπως ο Κωνσταντίνος Καραμανλής».
Αλαίν Ποέρ, πρόεδρος της γαλλικής Γερουσίας, προσφωνώντας τον Κ.Κ. κατά την τελετή επίδοσης του χρυσού μεταλλίου «Ρομπέρ Σουμάν».
«Για τους Έλληνες δημιουργήσατε μια ορισμένη αντίληψη περί Ευρώπης. Για την Ευρώπη είστε η προσωποποίηση μιας ορισμένης αντίληψης περί Ελλάδας. Για τον κόσμο όλο αντιπροσωπεύετε την αντίληψη περί Δημοκρατίας. Ιδού το τρίπτυχο το οποίο αποτελεί το υπόβαθρο όλου του έργου Σας».
Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, πρύτανης Γαλλικών Πανεπιστημίων Παρισίου, προσφωνώντας τον Κ.Κ. κατά την τελετή επίδοσης του μεταλλίου του πανεπιστημίου.
34. Σύμφωνα με ανάλυση
των Γ. Οικονόμου και Κ. Καζαντζή, στο υπό έκδοση βιβλίο «Η Ελλάδα στην
Ευρωπαϊκή Ένωση: Από τη σύνδεση στην κρίση» (επιμέλεια: Ν. Μαραβέγια – Θ.
Σακελλαρόπουλου), οι καθαροί κοινοτικοί πόροι που πήρε η Ελλάδα από το 1981 έως
το 2015 ανέρχονται αθροιστικά σε 161,9 δισ. ευρώ σε σημερινές τιμές. (Σύμφωνα
με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το ΑΕΠ της ήταν 175,9 δισ. ευρώ το 2016,
γι’ αυτό κάνουμε λόγο χονδρικώς για ένα ΑΕΠ.) Η ανάλυσή τους βασίστηκε στις
τελικές εκταμιεύσεις όπως αυτές καταγράφηκαν στους ετήσιους κοινοτικούς
προϋπολογισμούς απολογιστικά. Τα χρήματα που έπαιρνε η χώρα
μας διαφέρουν από χρονιά σε χρονιά, γι’ αυτό επικεντρωνόμαστε στο άθροισμα. Ενδεικτικά, το 2015, οι
καθαρές κοινοτικές μεταβιβάσεις ήταν 6,2 δισ. ευρώ. Δηλαδή, το 3,5% του τότε ΑΕΠ της
(που ήταν 175,7 δισ. ευρώ, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής).
35. Ακόμα και τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, που συνήθως πιστώνονται στον Ανδρέα Παπανδρέου, έχουν τις ρίζες τους στις πολιτικές του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η ένταξη μας πέντε ολόκληρα χρόνια πριν από την Ισπανία και την Πορτογαλία ήταν που επέτρεψε να καρποφορήσουν οι πιέσεις που είχαν ξεκινήσει από τις μεσογειακές περιοχές της Γαλλίας και της Ιταλίας με την έναρξη των δικών μας διαπραγματεύσεων (το 1976).
36. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής σε ηλικία μόλις 28 ετών. Ήταν το νεότερο μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου που προέκυψε από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου 1935. Ορκίστηκε πρώτη φορά υπουργός σε ηλικία 40 ετών, στις 24 Νοεμβρίου 1946. Και έγινε πρώτη φορά πρωθυπουργός σε ηλικία 48,5 ετών, στις 6 Οκτωβρίου 1955. Νεότερος πρωθυπουργός στην ιστορία της Ελλάδας παραμένει μέχρι σήμερα ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, καθώς έγινε πρωθυπουργός σε ηλικία 37 ετών (στις 20 Οκτωβρίου 1865). Ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, ότι ο Κώστας Καραμανλής εκλέχτηκε πρωθυπουργός λίγο μικρότερος από τον θείο του, σε ηλικία 47,5 ετών (από τις εκλογές της 7ης Μαρτίου 2004). Όπως επίσης κι ότι ο Αντώνης Σαμαράς εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής λίγο μικρότερος από τον ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, σε ηλικία 26,5 ετών (από τις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977).
37. Οι αρχές που συνεργάστηκαν με τους γερμανούς κατακτητές πρότειναν στον Κωνσταντίνο Καραμανλή να γίνει υποδιοικητής στην Αγροτική Τράπεζα, νομάρχης ή γενικός γραμματέας.
35. Ακόμα και τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα, που συνήθως πιστώνονται στον Ανδρέα Παπανδρέου, έχουν τις ρίζες τους στις πολιτικές του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Η ένταξη μας πέντε ολόκληρα χρόνια πριν από την Ισπανία και την Πορτογαλία ήταν που επέτρεψε να καρποφορήσουν οι πιέσεις που είχαν ξεκινήσει από τις μεσογειακές περιοχές της Γαλλίας και της Ιταλίας με την έναρξη των δικών μας διαπραγματεύσεων (το 1976).
36. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής σε ηλικία μόλις 28 ετών. Ήταν το νεότερο μέλος του ελληνικού κοινοβουλίου που προέκυψε από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου 1935. Ορκίστηκε πρώτη φορά υπουργός σε ηλικία 40 ετών, στις 24 Νοεμβρίου 1946. Και έγινε πρώτη φορά πρωθυπουργός σε ηλικία 48,5 ετών, στις 6 Οκτωβρίου 1955. Νεότερος πρωθυπουργός στην ιστορία της Ελλάδας παραμένει μέχρι σήμερα ο Επαμεινώνδας Δεληγεώργης, καθώς έγινε πρωθυπουργός σε ηλικία 37 ετών (στις 20 Οκτωβρίου 1865). Ιστορικό ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, ότι ο Κώστας Καραμανλής εκλέχτηκε πρωθυπουργός λίγο μικρότερος από τον θείο του, σε ηλικία 47,5 ετών (από τις εκλογές της 7ης Μαρτίου 2004). Όπως επίσης κι ότι ο Αντώνης Σαμαράς εκλέχτηκε πρώτη φορά βουλευτής λίγο μικρότερος από τον ιδρυτή της Νέας Δημοκρατίας, σε ηλικία 26,5 ετών (από τις εκλογές της 20ης Νοεμβρίου 1977).
37. Οι αρχές που συνεργάστηκαν με τους γερμανούς κατακτητές πρότειναν στον Κωνσταντίνο Καραμανλή να γίνει υποδιοικητής στην Αγροτική Τράπεζα, νομάρχης ή γενικός γραμματέας.
38. Ο Μαξ Μέρτεν καταδικάστηκε από την Ελληνική Δικαιοσύνη για παράνομες φυλακίσεις και εγκλεισμούς Ελλήνων και Ισραηλιτών σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Στα τέλη Σεπτεμβρίου 1960, η γερμανική εφημερίδα «Ηχώ του Αμβούργου» και το περιοδικό «Ντερ Σπίγκελ» δημοσίευσαν αναληθείς αφηγήσεις του, σύμφωνα με τις οποίες ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν έμμισθος πληροφοριοδότης των γερμανικών αρχών Κατοχής και, για τις πολύτιμες πληροφορίες που είχε δώσει, πήρε ανταμοιβή από τις κατασχεμένες περιουσίες των Εβραίων. Στις 10 Νοεμβρίου 1961, ο Μαξ Μέρτεν καταδικάστηκε ερήμην σε τετραετή φυλάκιση και χρηματική καταβολή 70.000 δρχ. ως ένοχος συκοφαντικής δυσφήμισης.
39. Στις 4 Ιανουαρίου 1956, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ίδρυσε την «Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση» (ΕΡΕ), που αντικατέστησε τον «Ελληνικό Συναγερμό» (τον οποίο είχε ιδρύσει ο Αλέξανδρος Παπάγος στις 6 Αυγούστου 1951).
40. Τον Σεπτέμβριο του 1952, αγορεύοντας στη Βουλή, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε χαρακτηρίσει «ακατανόητο» να αρνείται η κυβέρνηση στο 60% του λαού (γυναίκες και στρατό) να ασκούν το εκλογικό τους δικαίωμα. Λόγω της συμμετοχής των γυναικών για πρώτη φορά σε βουλευτικές εκλογές το 1956, οι ψηφοφόροι της 19ης Φεβρουαρίου 1956 ήταν υπερδιπλάσιοι εκείνων της 16ης Νοεμβρίου 1952. Για την ακρίβεια, 3.379.445 έναντι 1.600.172.
41. Στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956, η ΕΡΕ εξέλεξε 165 βουλευτές με το 47,4% των ψήφων, ενώ η Δημοκρατική Ένωση –συνασπισμός επτά κομμάτων, συμπεριλαμβανομένης της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς– 132 βουλευτές με το 48,2% των ψήφων. Το γεγονός ότι την κοινοβουλευτική πλειοψηφία κέρδισε το δεύτερο σε ψήφους κόμμα προκάλεσε πολλές αντιδράσεις, δεδομένου ότι και το εκλογικό σύστημα που εφαρμόστηκε ήταν νόμος της κυβέρνησης Καραμανλή από τον Δεκέμβριο του 1955. Στην πραγματικότητα όμως, το λεγόμενο «τριφασικό» βοήθησε την ΕΡΕ μόνο στην εξασφάλιση άνετης πλειοψηφίας, αφού τα ίδια ακριβώς αποτελέσματα με το εκλογικό σύστημα που είχε εφαρμοστεί στις προηγούμενες εκλογές (του 1952) θα της έδιναν επίσης πλειοψηφία, έστω και οριακή (151 βουλευτών). Μάλιστα, αν ίσχυε το εκλογικό σύστημα του 1958 ή του 1961, αυτή θα έφτανε τους 153 βουλευτές. Από την άλλη, η Δημοκρατική Ένωση δεν θα μπορούσε να εκλέξει 151 βουλευτές από τις κάλπες του 1956 με κανένα από τα εκλογικά συστήματα που εφαρμόσθηκαν στην Ελλάδα από το 1926 ως το 1985. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι το «τριφασικό» δεν αντικατέστησε το εκλογικό σύστημα του 1952 όπως εσφαλμένα πιστεύεται. Αλλά ένα πλειοψηφικό που είχε ψηφίσει η κυβέρνηση Παπάγου το 1954 και χώριζε τη χώρα σε 14 μόνο εκλογικές περιφέρειες, δημιουργώντας το ενδεχόμενο να προκύψει ακόμα και μονοκομματική Βουλή από τις κάλπες.
«Ένας εναντίον πολλών, ο Καραμανλής πέτυχε απόλυτη πλειοψηφία έναντι του συνασπισμένου πολιτικού κόσμου, του συνεργαζόμενου με τους κομμουνιστές», περιοδικό «Time».
«Ο κομμουνισμός στη χώρα μας είναι αριθμητικώς ακίνδυνος. Καθίσταται όμως επικίνδυνος, όταν βρίσκει κόμματα μειωμένης εθνικής αντιστάσεως πρόθυμα να συνεργαστούν μαζί του. Διότι διά της νοθείας της πολιτικής μας ζωής επιτυγχάνει εκείνο το οποίο δεν του επιτρέπουν οι αριθμοί του», Κ.Κ.
42. Το Τάγμα του Σωτήρος είναι το ανώτερο ιεραρχικά Τάγμα Αριστείας της Ελληνικής Δημοκρατίας (και παλαιότερα του Βασιλείου της Ελλάδος). Όπως και τα άλλα Τάγματα, διακρίνεται σε πέντε τάξεις, από τις οποίες ο Μεγαλόσταυρος είναι η ανώτερη. Σύμφωνα με τον σχετικό νόμο, απονέμεται σε έλληνες πολίτες που διακρίθηκαν στην προάσπιση των συμφερόντων της χώρας ή στην προσφορά εξαίρετων υπηρεσιών στον δημόσιο τομέα εντός ή εκτός Ελλάδος. Πριν προταθεί από τον βασιλέα Παύλο στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, ο Μεγαλόσταυρος είχε απονεμηθεί στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, τον Κωνσταντίνο Κανάρη και άλλους ήρωες της Ελληνικής Επανάστασης.
43. Σύμφωνα με μαρτυρία του Λευτέρη Βουτσά, αγωνιστή της Αριστεράς, δημοσιογράφου και μετέπειτα διευθυντή και εκδότη της «Αυγής», στον δημοσιογράφο Γιάννη Μαρίνο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε θέσει ως προϋπόθεση στον βασιλέα Παύλο να σταματήσουν οι εκτελέσεις των ήδη καταδικασμένων σε θάνατο κομμουνιστών για να αποδεχτεί την πρότασή του για την πρωθυπουργία τον Οκτώβριο του 1955.
44. Την 1η Νοεμβρίου 1955 οι κρατούμενοι στις φυλακές, βάσει δικαστικών αποφάσεων, κομμουνιστές έφθαναν τους 4.850. Την 1η Ιουνίου 1963, ο αριθμός τους είχε περιοριστεί σε 937 (όλους βαρυνόμενους με φόνους ελλήνων πολιτών που διαπράχθηκαν κατά τον Δεκέμβριο του 1944 και τον εμφύλιο πόλεμο). Τον Οκτώβριο του 1955, οι εκτοπισμένοι βάσει του ιδιώνυμου που ίσχυε από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου (για αδικήματα που στρέφονται κατά του κράτους) ήταν 890. Το 1963, ο αριθμός τους είχε περιορισθεί σε 6. Οι θανατικές καταδίκες που βρήκε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ήταν 48, αλλά καμία δεν εκτελέσθηκε.
45. Στις 19 Σεπτεμβρίου 1961 ιδρύθηκε η «Ένωση Κέντρου» κατόπιν συνασπισμού μικρών κομμάτων του κεντρώου χώρου, υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου. Δύο ημέρες μετά τις βουλευτικές εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961, ο Παπανδρέου, ως αρχηγός πλέον της αξιωματικής αντιπολίτευσης, δήλωσε: «Εξ ονόματος της Ένωσης Κέντρου, καταγγέλλω ενώπιον του ανώτατου άρχοντα τα εκλογικά αποτελέσματα ως προϊόν βίας και νοθείας». Στις 14 Νοεμβρίου 1961, η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματός του κήρυξε τον «Ανένδοτο Αγώνα». Τελικά, τα δικαστήρια έκριναν άκυρη την εκλογή σε 8 μόνο από τα 9.700 εκλογικά τμήματα, καθιστώντας έτσι αβάσιμο τον ισχυρισμό για την ύπαρξη νοθείας σε μαζική κλίμακα.
«Προσέφυγα στις εκλογές και το 1956, και το 1958, και το 1961, ενώ μπορούσα να παραμείνω επί μακρόν ακόμα στην εξουσία. Έκανα εκλογικούς νόμους που ζητούσαν οι αντίπαλοί μου και εισηγούμουν υπηρεσιακές κυβερνήσεις όταν ο Βασιλιάς συμβούλευε να κάνω εγώ τις εκλογές. Έκανα έργο μου, μετά τις εκλογές του 1958, τη δημιουργία Εθνικής Αντιπολίτευσης», Κ.Κ.
«Δεν είναι σχήμα λόγου ότι συνέβαλα στη δημιουργία της Ένωσης Κέντρου», Κ.Κ.
46. Ο Γεώργιος Παπανδρέου κατηγόρησε ευθέως τον τότε πρωθυπουργό για τη δολοφονική επίθεση (22-5-1963) εναντίον του βουλευτή της Ενιαίας Δημοκρατικής Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη: «Η Ένωση Κέντρου καταγγέλλει, και ενώπιον του έθνους και ενώπιον της διεθνούς κοινής γνώμης, τον αρχηγό της ΕΡΕ, κ. Καραμανλή, ως ηθικό αυτουργό της πολιτικής δολοφονίας». Η απάντηση του Καραμανλή ήταν η εξής: «Το πάθος από το οποίο κατέχεται ο κ. Παπανδρέου, τον οδηγεί όχι μόνο σε πολιτικές, αλλά και σε ηθικές απρέπειες. Για τη σημερινή του δήλωση θα ντρέπεται σε όλη του τη ζωή».
«Ουδέποτε πολιτικός αρχηγός κατηγόρησε τον αντίπαλό του ως υπεύθυνο πολιτικού εγκλήματος και αμφισβήτησε την προσωπική του εντιμότητα», Κ.Κ.
«Το θλιβερότερο στην περίπτωση αυτή είναι ότι ούτε και ο αρχηγός της Ένωσης Κέντρου πιστεύει στις ύβρεις και τις συκοφαντίες τις οποίες εκτοξεύει εναντίον μου. Διότι, εάν πίστευε, δεν θα επιδίωκε επιμόνως, μέχρι την άνοιξη του 1961, να μετάσχει της κυβερνήσεώς μου και να συμπράξει εκλογικώς με την ΕΡΕ», Κ.Κ.
47. Στις 22 Ιανουαρίου 1965, η Ενιαία Δημοκρατική Αριστερά (ΕΔΑ) κατέθεσε στη Βουλή πρόταση για παραπομπή στο ειδικό δικαστήριο του πρώην πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή με την κατηγορία διαχειριστικών ανωμαλιών στη λειτουργία της ΔΕΗ την περίοδο 1955-1961. Στην αγόρευσή του στη Βουλή, ο Γεώργιος Παπανδρέου όχι μόνο δεν απέκρουσε την πρόταση της ΕΔΑ, αλλά αντιθέτως εμμέσως ενθάρρυνε τα μέλη της Ένωσης Κέντρου να την υπερψηφίσουν. Η πλειοψηφία των βουλευτών της συντάχθηκε με την πρόταση της ΕΔΑ, επιτρέποντας έτσι την παραπομπή (η οποία τελικά δεν πραγματοποιήθηκε λόγω παραγραφής του αδικήματος). «Θα προτιμούσα δέκα φορές να με είχαν δολοφονήσει» έγραψε, αναφερόμενος στο γεγονός, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής από το Παρίσι.
«Οι αντίπαλοί μου γνώριζαν, πριν καν κινήσουν τη διαδικασία της εναντίον μου δίωξης, ότι οι σκηνοθετηθείσες ταπεινές κατηγορίες, αναγόμενες στο 1960, είχαν παραγραφεί και ότι συνεπώς δεν πρόκειται ποτέ να φτάσουν στην κρίση της Δικαιοσύνης. Παρά ταύτα, συγκρότησαν, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών, ανακριτική επιτροπή και, αφού εξασφάλισαν διά της πλειοψηφίας της το ανήκουστο, αυθαίρετο και θλιβερό πόρισμα, κατέφυγαν εκ των υστέρων στην παραγραφή, για να καταστήσουν ακριβώς αδύνατη την αποκάλυψη της θρασείας διαβολής», Κ.Κ.
«Έμαθα ότι δόθηκαν διάφορες ερμηνείες για το στεφάνι που κατατέθηκε εκ μέρους μου στην κηδεία του Παπανδρέου [3-11-1968], ενώ το πράγμα ήταν σαφές. Διά της χειρονομίας μου αυτής, θέλησα να συγχωρήσω τον αποθανόντα δι' όσα κατ' εμού έπραξε και να δώσω, λόγω των περιστάσεων που διερχόμεθα, τον τόνο της εθνικής συμφιλίωσης», Κ.Κ.
48. Η πρόταση αναθεώρησης του Συντάγματος του 1952 δεν ήταν η μόνη αιτία διαφωνίας του Καραμανλή με τα Ανάκτορα. Προστριβές είχαν δημιουργήσει ένα σωρό άλλα θέματα. Από την αύξηση της βασιλικής χορηγίας και την προικοδότηση της πριγκίπισσας Σοφίας από τον κρατικό προϋπολογισμό (με το εξωφρενικό για την εποχή ποσό των 9 εκατομμυρίων δραχμών), μέχρι το κόστος της βασιλικής θαλαμηγού, τη διάθεση ειδικού αεροσκάφους για τις μετακινήσεις της βασιλικής οικογένειας, τη διοργάνωση κρουαζιέρας των γαλαζοαίματων εν μέσω οξείας κρίσης του Κυπριακού, τη διατήρηση των έκτακτων φόρων του Εράνου Βορείων Επαρχιών, τη μετατροπή του «Κυβερνείου» της Θεσσαλονίκης σε ανάκτορο της βασιλικής οικογένειας, την αλλαγή του λόγου του Θρόνου κατά την επίσημη έναρξη των εργασιών της Βουλής και την αναβολή των γιορτών για τη Χιλιετηρίδα του Αγίου Όρους. Τα περισσότερα, αξιώσεις της βασίλισσας Φρειδερίκης. Γι’ αυτό, σε επιστολή του προς τον βασιλέα Παύλο (3-10-1962), ο Καραμανλής έγραφε ευθαρσώς: «Φαίνεται να επικρατεί η πεπλανημένη αντίληψη ότι η μεγαλοπρέπεια ενισχύει τον Θρόνο. Συμβαίνει το αντίθετο. Η απλότητα και η λιτότητα εδραιώνουν τον θεσμό». Προσθέτοντας μεταξύ άλλων: «Η ικανοποίηση των αναγκών του Στέμματος, όταν αυτή συνεπάγεται δαπάνες του Δημοσίου, θα πρέπει να αποφεύγεται, εφόσον δεν είναι αυστηρώς αναγκαία».
49. Αφορμή για την οριστική ρήξη Καραμανλή-Ανακτόρων αποτέλεσε η επίσκεψη της Φρειδερίκης στο Λονδίνο τον Ιούλιο του 1963, για τον γάμο της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας. Ο Καραμανλής είχε πληροφορίες ότι οι έλληνες κομμουνιστές προετοίμαζαν εις βάρος της έκτροπα (τα οποία όντως έλαβαν χώρα, διασύροντας την Ελλάδα στον διεθνή Τύπο). Διαφωνώντας με την πραγματοποίηση του ταξιδιού, παραιτήθηκε στις 11 Ιουνίου 1963. Εν συνεχεία, το Παλάτι θα τον αγνοήσει και στις συστάσεις του να είναι άμεση η προσφυγή στις κάλπες και οι εκλογές να γίνουν με το πλειοψηφικό σύστημα, όπως και στο να ανατεθεί διερευνητική εντολή στον αρχηγό του σχετικά πλειοψηφούντος κόμματος στις 3 Νοεμβρίου 1963, ημέρα που τελικά διενεργήθηκαν. Ήταν και οι μοναδικές εκλογές στην ιστορία που ο Καραμανλής ηττήθηκε. Μετά από μια ενδεκαετία, βέβαια, συνεχούς διακυβέρνησης της χώρας από την παράταξή του (από τη νίκη του Ελληνικού Συναγερμού του Αλέξανδρου Παπάγου στις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου του 1952), με τη δική του οκταετία να αποτελεί ρεκόρ συνεχούς πρωθυπουργικής θητείας στην μέχρι τότε πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Μάλιστα, ήταν μία ήττα με διαφορά μικρότερη των τριών ποσοστιαίων μονάδων από το πρώτο κόμμα, το οποίο δεν εξασφάλισε κοινοβουλευτική αυτοδυναμία. Συγκεκριμένα, η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση συγκέντρωσε το 39,4% των ψήφων και 132 έδρες, ενώ η Ένωση Κέντρου (με αρχηγό τον Γεώργιο Παπανδρέου) το 42% των ψήφων και 138 έδρες. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο Καραμανλής θα περνούσε αήττητος στην ιστορία, αν έμενε αμετακίνητος στην προ των εκλογών απόφασή του να αποσυρθεί οριστικά από την πολιτική. Την οποία είχε ανακοινώσει με επιστολή του στον βασιλέα στις 18 Σεπτεμβρίου 1963, αλλά αναθεώρησε κατόπιν παράκλησης του ανώτατου άρχοντα.
49. Αφορμή για την οριστική ρήξη Καραμανλή-Ανακτόρων αποτέλεσε η επίσκεψη της Φρειδερίκης στο Λονδίνο τον Ιούλιο του 1963, για τον γάμο της πριγκίπισσας Αλεξάνδρας. Ο Καραμανλής είχε πληροφορίες ότι οι έλληνες κομμουνιστές προετοίμαζαν εις βάρος της έκτροπα (τα οποία όντως έλαβαν χώρα, διασύροντας την Ελλάδα στον διεθνή Τύπο). Διαφωνώντας με την πραγματοποίηση του ταξιδιού, παραιτήθηκε στις 11 Ιουνίου 1963. Εν συνεχεία, το Παλάτι θα τον αγνοήσει και στις συστάσεις του να είναι άμεση η προσφυγή στις κάλπες και οι εκλογές να γίνουν με το πλειοψηφικό σύστημα, όπως και στο να ανατεθεί διερευνητική εντολή στον αρχηγό του σχετικά πλειοψηφούντος κόμματος στις 3 Νοεμβρίου 1963, ημέρα που τελικά διενεργήθηκαν. Ήταν και οι μοναδικές εκλογές στην ιστορία που ο Καραμανλής ηττήθηκε. Μετά από μια ενδεκαετία, βέβαια, συνεχούς διακυβέρνησης της χώρας από την παράταξή του (από τη νίκη του Ελληνικού Συναγερμού του Αλέξανδρου Παπάγου στις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου του 1952), με τη δική του οκταετία να αποτελεί ρεκόρ συνεχούς πρωθυπουργικής θητείας στην μέχρι τότε πολιτική ιστορία της Ελλάδας. Μάλιστα, ήταν μία ήττα με διαφορά μικρότερη των τριών ποσοστιαίων μονάδων από το πρώτο κόμμα, το οποίο δεν εξασφάλισε κοινοβουλευτική αυτοδυναμία. Συγκεκριμένα, η Εθνική Ριζοσπαστική Ένωση συγκέντρωσε το 39,4% των ψήφων και 132 έδρες, ενώ η Ένωση Κέντρου (με αρχηγό τον Γεώργιο Παπανδρέου) το 42% των ψήφων και 138 έδρες. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο Καραμανλής θα περνούσε αήττητος στην ιστορία, αν έμενε αμετακίνητος στην προ των εκλογών απόφασή του να αποσυρθεί οριστικά από την πολιτική. Την οποία είχε ανακοινώσει με επιστολή του στον βασιλέα στις 18 Σεπτεμβρίου 1963, αλλά αναθεώρησε κατόπιν παράκλησης του ανώτατου άρχοντα.
«Υπήρξε αρχηγός της μακροβιότερης κυβέρνησης από την εποχή του Περικλή».
Μωρίς Ντρυόν, Ισόβιος Γραμματέας της Γαλλικής Ακαδημίας.
«Μετά από οκτώ χρόνια ειρήνης, προόδου και ευημερίας, η Ελλάδα βυθίστηκε στην πολιτική αβεβαιότητα ως αποτέλεσμα μιας εκλογικής ανατροπής σε βάρος του κυβερνώντος κόμματος της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ένωσης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που όμως απέτυχε να δώσει πλειοψηφία στον νικητή».
«The New York Times», 7-11-1963.
«Αν ήθελα να εκμεταλλευτώ το έντονο αντιβασιλικό ρεύμα που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα και έθετα το θέμα των σχέσεων του πρωθυπουργού με τα Ανάκτορα, είμαι βέβαιος ότι θα κέρδιζα τις εκλογές του 1963. Δεν το έπραξα όμως, γιατί θα οδηγούσα τον λαό σε διχασμό, πράγμα που σε καμία περίπτωση δεν ήθελα. Γιατί πιστεύω ότι οι διάφοροι διχασμοί που κατά καιρούς “άνθισαν” στον τόπο μας μόνο κακά επισώρευσαν. Και εγώ δεν θα ήθελα να γίνω πρωταγωνιστής μίας κατάστασης την οποία καταδικάζω ολόψυχα. Γι’ αυτό προτίμησα να μη μετάσχω στις εκλογές του 1964 και να αποσυρθώ. Ακόμα και τις εκλογές του 1964 θα μπορούσα να κερδίσω καταγγέλλοντας τον Θρόνο για τις σαφείς παραβιάσεις του Συντάγματος. Διότι, όταν ο βασιλιάς έδωσε εντολή στον Παπανδρέου να σχηματίσει κυβέρνηση, ενώ δεν διέθετε τη δεδηλωμένη πλειοψηφία της Βουλής, παραβίασε απροκάλυπτα το Σύνταγμα. Όπως έκανε και εν συνεχεία παρέχοντας σ’ αυτόν το δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλή προκηρύσσοντας νέες εκλογές, χωρίς να διερευνηθεί η δυνατότητα να προκύψει άλλη κυβέρνηση από την ίδια Βουλή. Όμως, προβάλλοντας τις παραβιάσεις του Συντάγματος από τον Θρόνο, και πάλι τότε θα οδηγούσα τον τόπο σε διχασμό. Γι’ αυτό προτίμησα να αποσυρθώ οριστικά από την πολιτική», Κ.Κ.
«Εγώ, τώρα, φεύγω. Έρχονται δίσεκτες μέρες. Η Ένωση Κέντρου σύντομα θα διασπαστεί και θα τη διαδεχθούν διεφθαρμένες παλατιανές κυβερνήσεις. Στο τέλος θα επέμβει ο Στρατός και ο Θρόνος θα κινδυνέψει», Κ.Κ.
50. Για την άρνησή του στην έκκληση του βασιλέα Κωνσταντίνου να επιστρέψει στην Ελλάδα στα τέλη Σεπτεμβρίου 1966, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έγραφε: «Την επάνοδό μου στην πολιτική υπό τις παρούσες συνθήκες την αποκλείω, διότι δεν θα έδινε λύση στο πολιτικό μας πρόβλημα. Διότι, αν ο βασιλέας μού έδινε εντολή να σχηματίσω κυβέρνηση, θα έπρεπε να ζητήσω την εμπιστοσύνη της Βουλής. Η συνεργασία μου, όμως, με την παρούσα Βουλή είναι αδύνατη. Ούτε αυτή θα μου έδινε την εμπιστοσύνη, αλλά ούτε, κι αν μου την έδινε, θα τη δεχόμουν, δεδομένου ότι η Βουλή αυτή επιχείρησε την ηθική μου δολοφονία. Τούτου αποκλειομένου, θα πρέπει να εξετασθεί αν είμαι κατάλληλος ως φορέας ενδεχόμενης εκτροπής. Κι αυτό, όμως, το αποκλείω. Διότι δεν επιθυμώ να υποδυθώ τον ρόλο αυτόν. Εάν το επιθυμούσα, θα το είχα κάνει πριν εγκαταλείψω την εξουσία, δεδομένου μάλιστα ότι είχα τότε και τα προσχήματα, και τις δυνατότητες προς αυτό. Αλλά πέραν τούτου, η επανεμφάνισή μου στην πολιτική υπό τις συνθήκες αυτές, θα δημιουργούσε, για τους γνωστούς λόγους, τέτοια οξύτητα, ώστε να αναγκασθώ να μεταβαλώ την προσωρινή εκτροπή σε απροκάλυπτη δικτατορία. Αυτό, όμως, εκτός του ότι δεν το επιθυμώ, το θεωρώ επικίνδυνο για τη χώρα…»
51. Κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας (1967-1974), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μίλησε στη γαλλική εφημερίδα «Le Monde» (28-11-1967), την ελβετική «Journal de Genève» (30-9-1969) και την ελληνική «Η Βραδυνή» (23-4-1973, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης έξι χρόνων της δικτατορίας). Στην τελευταία περίπτωση, η δημοσίευση έγινε με περιπετειώδη τρόπο. Οι πραξικοπηματίες, αποβλέποντας στην αποσιώπηση των δηλώσεών του, αντέδρασαν με εντεταλμένες δικαστικές διαδικασίες: κατάσχεση αντιτύπων και ποινική δίωξη του διευθυντή και του αρχισυντάκτη της «Βραδυνής». Οι ενέργειες αυτές όμως γύρισαν μπούμερανκ εναντίον τους, καθώς το ζήτημα μεγαλοποιήθηκε, με αποτέλεσμα οι δηλώσεις Καραμανλή να γίνουν γνωστές στον ελληνικό λαό.
«Αν ήθελα να εκμεταλλευτώ το έντονο αντιβασιλικό ρεύμα που επικρατούσε τότε στην Ελλάδα και έθετα το θέμα των σχέσεων του πρωθυπουργού με τα Ανάκτορα, είμαι βέβαιος ότι θα κέρδιζα τις εκλογές του 1963. Δεν το έπραξα όμως, γιατί θα οδηγούσα τον λαό σε διχασμό, πράγμα που σε καμία περίπτωση δεν ήθελα. Γιατί πιστεύω ότι οι διάφοροι διχασμοί που κατά καιρούς “άνθισαν” στον τόπο μας μόνο κακά επισώρευσαν. Και εγώ δεν θα ήθελα να γίνω πρωταγωνιστής μίας κατάστασης την οποία καταδικάζω ολόψυχα. Γι’ αυτό προτίμησα να μη μετάσχω στις εκλογές του 1964 και να αποσυρθώ. Ακόμα και τις εκλογές του 1964 θα μπορούσα να κερδίσω καταγγέλλοντας τον Θρόνο για τις σαφείς παραβιάσεις του Συντάγματος. Διότι, όταν ο βασιλιάς έδωσε εντολή στον Παπανδρέου να σχηματίσει κυβέρνηση, ενώ δεν διέθετε τη δεδηλωμένη πλειοψηφία της Βουλής, παραβίασε απροκάλυπτα το Σύνταγμα. Όπως έκανε και εν συνεχεία παρέχοντας σ’ αυτόν το δικαίωμα να διαλύσει τη Βουλή προκηρύσσοντας νέες εκλογές, χωρίς να διερευνηθεί η δυνατότητα να προκύψει άλλη κυβέρνηση από την ίδια Βουλή. Όμως, προβάλλοντας τις παραβιάσεις του Συντάγματος από τον Θρόνο, και πάλι τότε θα οδηγούσα τον τόπο σε διχασμό. Γι’ αυτό προτίμησα να αποσυρθώ οριστικά από την πολιτική», Κ.Κ.
«Εγώ, τώρα, φεύγω. Έρχονται δίσεκτες μέρες. Η Ένωση Κέντρου σύντομα θα διασπαστεί και θα τη διαδεχθούν διεφθαρμένες παλατιανές κυβερνήσεις. Στο τέλος θα επέμβει ο Στρατός και ο Θρόνος θα κινδυνέψει», Κ.Κ.
50. Για την άρνησή του στην έκκληση του βασιλέα Κωνσταντίνου να επιστρέψει στην Ελλάδα στα τέλη Σεπτεμβρίου 1966, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έγραφε: «Την επάνοδό μου στην πολιτική υπό τις παρούσες συνθήκες την αποκλείω, διότι δεν θα έδινε λύση στο πολιτικό μας πρόβλημα. Διότι, αν ο βασιλέας μού έδινε εντολή να σχηματίσω κυβέρνηση, θα έπρεπε να ζητήσω την εμπιστοσύνη της Βουλής. Η συνεργασία μου, όμως, με την παρούσα Βουλή είναι αδύνατη. Ούτε αυτή θα μου έδινε την εμπιστοσύνη, αλλά ούτε, κι αν μου την έδινε, θα τη δεχόμουν, δεδομένου ότι η Βουλή αυτή επιχείρησε την ηθική μου δολοφονία. Τούτου αποκλειομένου, θα πρέπει να εξετασθεί αν είμαι κατάλληλος ως φορέας ενδεχόμενης εκτροπής. Κι αυτό, όμως, το αποκλείω. Διότι δεν επιθυμώ να υποδυθώ τον ρόλο αυτόν. Εάν το επιθυμούσα, θα το είχα κάνει πριν εγκαταλείψω την εξουσία, δεδομένου μάλιστα ότι είχα τότε και τα προσχήματα, και τις δυνατότητες προς αυτό. Αλλά πέραν τούτου, η επανεμφάνισή μου στην πολιτική υπό τις συνθήκες αυτές, θα δημιουργούσε, για τους γνωστούς λόγους, τέτοια οξύτητα, ώστε να αναγκασθώ να μεταβαλώ την προσωρινή εκτροπή σε απροκάλυπτη δικτατορία. Αυτό, όμως, εκτός του ότι δεν το επιθυμώ, το θεωρώ επικίνδυνο για τη χώρα…»
51. Κατά τη διάρκεια της επταετούς δικτατορίας (1967-1974), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μίλησε στη γαλλική εφημερίδα «Le Monde» (28-11-1967), την ελβετική «Journal de Genève» (30-9-1969) και την ελληνική «Η Βραδυνή» (23-4-1973, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης έξι χρόνων της δικτατορίας). Στην τελευταία περίπτωση, η δημοσίευση έγινε με περιπετειώδη τρόπο. Οι πραξικοπηματίες, αποβλέποντας στην αποσιώπηση των δηλώσεών του, αντέδρασαν με εντεταλμένες δικαστικές διαδικασίες: κατάσχεση αντιτύπων και ποινική δίωξη του διευθυντή και του αρχισυντάκτη της «Βραδυνής». Οι ενέργειες αυτές όμως γύρισαν μπούμερανκ εναντίον τους, καθώς το ζήτημα μεγαλοποιήθηκε, με αποτέλεσμα οι δηλώσεις Καραμανλή να γίνουν γνωστές στον ελληνικό λαό.
– «Ποιοι είναι κατά τη γνώμη σας οι υπεύθυνοι για την πτώση της δημοκρατίας στην Ελλάδα;»
– «Κανείς και όλοι».
52. Σε επιστολή του προς τον βασιλέα Κωνσταντίνο (9-11-1967), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής διατύπωνε τις εξής προτάσεις για την επαναφορά της χώρας στη δημοκρατία: «Έχω τη γνώμη ότι, σε πρώτο στάδιο, θα πρέπει να γίνει έντονη προσπάθεια να πειθαναγκαστούν οι επαναστάτες να αποχωρήσουν ειρηνικά από την εξουσία. […] Εάν με την πάροδο δυο-τριών μηνών δεν έχει αποδώσει η προσπάθεια αυτή και δεν υπάρχει βέβαιη προοπτική της εσωτερικής τους αποσύνθεσης, τότε, αλλά τότε και μόνο, θα πρέπει να αντιμετωπισθεί η βίαιη απομάκρυνση των επαναστατών από την εξουσία. Αυτό θα δύνατο να γίνει κατά δύο τρόπους: Πρώτον, διά της αιφνιδιαστικής παραίτησης του κυρίου Κόλλια (σ.σ.: του πρώτου πρωθυπουργού της δικτατορίας, επιρροής του βασιλιά) και ταυτόχρονου διορισμού δυναμικής κυβέρνησης, η οποία θα είναι ικανή και αποφασισμένη να αντιμετωπίσει δι' όλων των μέσων οποιαδήποτε αντίδραση και, δεύτερον, με την εγκατάσταση στη Θεσσαλονίκη ή αλλού νόμιμης κυβέρνησης, η οποία θα αναγκάσει τους επαναστάτες να συνθηκολογήσουν».
«Αυτήν τη στιγμή [17-9-1968] όλοι με θέλουν για σύμμαχο, αλλά ο καθένας για λογαριασμό του. Και ο Βασιλέας, και οι συνταγματάρχες, και τα κόμματα, και προπαντός ο Ανδρέας, που έγινε φορτικός. Αν δεν μπορούν όμως να με έχουν σύμμαχο, με προτιμούν νεκρό...», Κ.Κ.
«Στην πολιτική το ένα συν ένα δεν κάνουν πάντοτε δύο. Πολλές φορές, λόγω αμοιβαίας εξουδετέρωσης, κάνουν μηδέν. Αυτός, άλλωστε, είναι ο λόγος για τον οποίο απέκρουσα και εγώ επιμόνους προτάσεις του [Ανδρέα Παπανδρέου] για συνάντηση», Κ.Κ.
53. Ο αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος, αφού ταξίδεψε ειδικά για τον σκοπό αυτό στο Παρίσι, επέδωσε σημείωμα με τις απόψεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή στον Ρίτσαρντ Νίξον (20-2-1970). Σ’ αυτό αναφερόταν μεταξύ άλλων: «Το ηθικό του Στρατού και του λαού βρίσκεται σε πολύ χαμηλό επίπεδο και πέφτει ολοένα και χαμηλότερα λόγω της διάψευσης των ελπίδων τους ότι θα επενέβαινε φιλικά, αλλά και αποτελεσματικά, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προς αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα». Και, εμμέσως πλην σαφώς, ζητείτο από τον αμερικανό πρόεδρο να ασκηθεί πίεση στη δικτατορία με την απειλή της εξόδου της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ: «Γνωρίζει ο κ. Καραμανλής ότι οι συνταγματάρχες θα προβάλουν μεγάλη αντίδραση ή και άρνηση, πρέπει όμως να τους επιστηθή η προσοχή ότι η Ελλάδα δεν δύναται να αντέξει σε ένα άλλο show down, όπως εκείνο του Συμβουλίου της Ευρώπης».
53. Ο αρχιεπίσκοπος Ιάκωβος, αφού ταξίδεψε ειδικά για τον σκοπό αυτό στο Παρίσι, επέδωσε σημείωμα με τις απόψεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή στον Ρίτσαρντ Νίξον (20-2-1970). Σ’ αυτό αναφερόταν μεταξύ άλλων: «Το ηθικό του Στρατού και του λαού βρίσκεται σε πολύ χαμηλό επίπεδο και πέφτει ολοένα και χαμηλότερα λόγω της διάψευσης των ελπίδων τους ότι θα επενέβαινε φιλικά, αλλά και αποτελεσματικά, η κυβέρνηση των ΗΠΑ προς αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ελλάδα». Και, εμμέσως πλην σαφώς, ζητείτο από τον αμερικανό πρόεδρο να ασκηθεί πίεση στη δικτατορία με την απειλή της εξόδου της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ: «Γνωρίζει ο κ. Καραμανλής ότι οι συνταγματάρχες θα προβάλουν μεγάλη αντίδραση ή και άρνηση, πρέπει όμως να τους επιστηθή η προσοχή ότι η Ελλάδα δεν δύναται να αντέξει σε ένα άλλο show down, όπως εκείνο του Συμβουλίου της Ευρώπης».
54. Στο διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον Εικοστό Αιώνα», που έλαβε χώρα στο Ζάππειο Μέγαρο στις 5-9 Ιουνίου 2007, καθηγητές του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου παραδέχθηκαν την ευθύνη των ειδικών για την πυκνή δόμηση των πόλεων. Η Αλίκη Χατζοπούλου και ο Στέφανος Γερασίμου ανέφεραν μεταξύ άλλων: « [...] η έντονη αστικοποίηση και το γενικότερο κλίμα της ραγδαίας οικονομικής ανάπτυξης της χώρας υπό την κρατούσα αντίληψη των θέσεων του μοντερνισμού επέφεραν την πυκνή δόμηση, την επέκταση των σημαντικότερων αστικών κέντρων, κυρίως με το σύστημα της αντιπαροχής, και, τελικώς, την υποβάθμιση του δομημένου περιβάλλοντος. Στο σημείο, όμως, αυτό θα ήταν θεμιτό, αφενός, να αξιολογηθούν τα προαναφερόμενα γενεσιουργά αίτια της εν λόγω υποβάθμισης και, αφετέρου, να μη λησμονηθεί το μερίδιο ευθύνης στη μορφή της ανοικοδόμησης της χώρας των λοιπών εμπλεκόμενων φορέων, όπως οι ΟΤΑ, επαγγελματικά-επιστημονικά επιμελητήρια και ιδίως το ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας), ως κύριος σύμβουλος του κράτους στα θέματα διευθέτησης του χώρου». Ο Ιωσήφ Στεφάνου επίσης: «Μέσα σ' αυτήν την τιτάνια προσπάθεια ανασυγκρότησης μιας πάμπτωχης και εν πολλοίς κατεστραμμένης χώρας, μέσα σ' ένα γενικότερο κλίμα απεριόριστης προσήλωσης προς το αναπτυξιακό κλίμα της εποχής, πώς ερχόμαστε να καταλογίσουμε ευθύνες σ' έναν άνθρωπο, ιδίως για τομείς που ο ίδιος δεν ήταν ειδικός; Ποιες ήταν οι απόψεις των πολεοδόμων, των αρχιτεκτόνων, των πολιτικών μηχανικών, του ΤΕΕ, των Πολυτεχνείων, των Πανεπιστημίων και γενικά όλων ημών που είχαμε και έχουμε ευθύνη για την παραγωγή του δομημένου περιβάλλοντος, αλλά και τη διαμόρφωση αυτού του ιδεολογικού κλίματος; [...] Αν υπάρξει φταίξιμο, θα πρέπει με ειλικρίνεια να το μοιραστούμε όλοι μας. Και πρώτα απ' όλους, εμείς οι ακαδημαϊκοί δάσκαλοι, οι τεχνικοί, οι αρχιτέκτονες. Και λέω αν υπάρχει φταίξιμο, γιατί στη μεταπολεμική και μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα οι ανάγκες ήταν τεράστιες και πιεστικές».
55. Στο διεθνές επιστημονικό συνέδριο «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον Εικοστό Αιώνα», που έλαβε χώρα στο Ζάππειο Μέγαρο στις 5-9 Ιουνίου 2007, ο Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης, κύπριος καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου, ανέφερε μεταξύ άλλων: « [...] 40 και πλέον χρόνια μετά, η Κύπρος υπερασπίζεται εκείνο το κράτος της Ζυρίχης, το οποίο, παρά τα μειονεκτήματα, είχε ένα εξαιρετικά σημαντικό πλεονέκτημα το οποίο είδε ο Καραμανλής, το είπε και στους Κύπριους, το είπε και στους εν Αθήναις αντιπάλους του, αλλά δεν το πρόσεξαν: οι Έλληνες της Κύπρου είχαν, παρά τα γνωστά θεσμικά προβλήματα του δυσλειτουργικού Συντάγματος, την υπεροχή παντού, και στον πολιτισμό, και στην κοινωνία, και στην οικονομία, και στην πολιτική. "Εκμεταλλευτείτε αυτήν την υπεροχή και ενσωματώστε τους Τουρκοκυπρίους" ήταν η γνωστή επωδός του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Επίσης, η φυγή του στο Παρίσι ήταν και η απαρχή της ανωμαλίας που ακολούθησε και στην Κύπρο, το 1964. Ο Καραμανλής δεν ήταν στην Αθήνα πρωθυπουργός όταν υπεβλήθησαν τα 13 σημεία για διόρθωση του Συντάγματος, που απετέλεσαν την αφορμή για την ενεργοποίηση της σύγκρουσης μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ελληνοκυπρίων, και την αναβίωση της αντιπαράθεσης Ελλάδας-Τουρκίας για το Κυπριακό».
56. Στις 30 Νοεμβρίου 1963, ο αρχιεπίσκοπος Μακάριος υπέβαλε τις προτάσεις για αναθεώρηση του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι προτάσεις, μεταξύ άλλων, αφαιρούσαν το δικαίωμα αρνησικυρίας από τον πρόεδρο και τον αντιπρόεδρο και καταργούσαν τις χωριστές πλειοψηφίες στη Βουλή για ψήφιση συγκεκριμένων νόμων.
«Ο Μακάριος εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την αδυναμία μου να τον καταγγείλω δημόσια, γιατί ο ίδιος υπονόμευσε εξαρχής και τελικά τορπίλισε τη συμφωνία που άνοιγε τον δρόμο για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα», Κ.Κ.
57. Στο Πολεμικό Συμβούλιο που έλαβε χώρα την 14η Αυγούστου στο Πεντάγωνο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έδωσε εντολή να σπεύσουν προς την Κύπρο: τα τρία υποβρύχια που περιπολούσαν μεταξύ Κρήτης και Δωδεκανήσου, για να τορπιλίσουν τα τουρκικά μεταγωγικά· και τα πολεμικά μας αεροσκάφη που στάθμευαν στην Κρήτη, για να βομβαρδίσουν τα τουρκικά πλοία. Όπως όμως εξήγησαν οι Αρχηγοί των Επιτελείων στον πρωθυπουργό, οι δύο αυτές άμεσες αντιδράσεις θα απέβαιναν επιχειρήσεις αυτοκτονίας: Τα αεροπλάνα μας θα αναχαιτίζονταν από πολλαπλάσια τουρκικά αεροσκάφη, προτού καν πλησιάσουν τους στόχους τους. Τα τρία υποβρύχια είχαν μεν μεγάλες δυνατότητες, αλλά οι Τούρκοι, που εύλογα θα ανέμεναν αυτήν την αντίδραση, θα είχαν αναπτύξει τις δυνάμεις τους κατά τρόπον ώστε να τα επισημάνουν αμέσως και να τα εξουδετερώσουν. Ο πρωθυπουργός αντιπρότεινε να ετοιμάσουν αμέσως μια ενισχυμένη μεραρχία, να τη συγκεντρώσουν στην Κρήτη και ν’ αναμείνουν διαταγές για την αποστολή της στην Κύπρο. Αλλά οι Αρχηγοί διατύπωσαν σοβαρές επιφυλάξεις και γι’ αυτήν την πρόταση, δεδομένου ότι θα χρειαζόταν τουλάχιστον μία εβδομάδα για τη συγκρότηση της μεραρχίας και ότι η τουρκική αεροπορία θα είχε τη δυνατότητα να καταστρέψει τη νηοπομπή που θα τη μετέφερε. Για να αποκλειστεί το τελευταίο ενδεχόμενο, ο Καραμανλής έφτασε στο σημείο να προσφερθεί να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής της μεραρχίας.
58. Όταν η Ελλάδα αποχωρούσε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (14-8-1974), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δήλωνε ότι θα επανερχόταν σ' αυτό, αν η Συμμαχία παρενέβαινε για την επίλυση του Κυπριακού. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούσε ένα σοβαρό κίνητρο για τη δραστηριοποίηση της Συμμαχίας. Πράγματι, η έξοδος από το ΝΑΤΟ κινητοποίησε τη διεθνή κοινή γνώμη, τις συμμαχικές κυβερνήσεις, και ιδίως την αμερικανική, η οποία επέβαλε το γνωστό εμπάργκο στην προμήθεια πολεμικού υλικού προς την Τουρκία. Το 1978 όμως, κάτω από την πίεση των τουρκικών εκβιασμών, αλλά και τις πιέσεις των συμμάχων, το ήρε. Ο Καραμανλής, βλέποντας ότι αυτή η πολιτική δεν μπορούσε πλέον να αποδώσει περισσότερα, ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις με τη Συμμαχία για την επανένταξη. Παρά το έντονο αντιδυτικό πνεύμα που εξακολουθούσε να επικρατεί στην Ελλάδα και τον κίνδυνο να κατηγορηθεί –όπως και κατηγορήθηκε– για ασυνέπεια. Η Τουρκία αντιτάχθηκε στην επανένταξη της Ελλάδος, κάνοντας χρήση του βέτο που διαθέτουν όλα τα μέλη της Συμμαχίας. Το τουρκικό βέτο τελικώς αποσύρθηκε και η Ελλάδα επανήλθε στο ΝΑΤΟ στις 19 Οκτωβρίου 1980, όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής βρισκόταν πλέον στην Προεδρία της Δημοκρατίας και στην πρωθυπουργία τον είχε διαδεχθεί ο Γεώργιος Ράλλης.
«Είχα να διαλέξω. Ή να κηρύξω τον πόλεμο στην Τουρκία ή να φύγω από το ΝΑΤΟ. Μεταξύ των δύο διάλεξα το μικρότερο κακό», Κ.Κ.
«Η πολιτική δεν είναι στατική, ούτε γραμμένη στις Δέκα Εντολές. Κάποτε παρίσταται ανάγκη να επιλέξεις μια ενέργεια βλαπτική, όπως η τωρινή, για να αποτρέψεις μια καταστροφή. Μετά τη δικτατορία, την εθνική προδοσία και τη συμμαχική αδράνεια, το πολιτικό εκκρεμές κινείται προς το άλλο άκρο, αριστερά. Αν δεν ικανοποιήσω τώρα τη λαϊκή οργή, πάμε ντιπ αριστερά και τελεσίδικα εκτός ΝΑΤΟ. Στην καλύτερη περίπτωση τότε, θα γίνουμε Γιουγκοσλαβία και δεν θα μείνει τίποτε όρθιο», Κ.Κ.
«Ο ομιλών είχε το θάρρος και ν' αποσύρει, και να επαναφέρει την Ελλάδα στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, όταν και στις δύο περιπτώσεις διαπίστωνε ότι αυτό επέβαλε το συμφέρον της χώρας», Κ.Κ.
59. Τον Ιανουάριο του 1975, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πρότεινε την παραπομπή του θέματος της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία αποδέχτηκε καταρχήν και η συμφωνία αυτή επιβεβαιώθηκε στη συνάντηση Καραμανλή-Ντεμιρέλ στις Βρυξέλλες τον Μάιο του 1975. Τρεις μήνες αργότερα, όμως, η Τουρκία υπαναχώρησε. Με ρηματική διακοίνωση προς την Ελλάδα σημείωνε ότι δεν θεωρούσε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ως το κατάλληλο όργανο για την επίλυση της διαφοράς και ζητούσε διαπραγματεύσεις. Παρ' όλα αυτά, ο Καραμανλής επέμεινε ότι η διαφορά της υφαλοκρηπίδας έπρεπε να λυθεί στη Χάγη και στη συνάντησή του με τον επόμενο πρωθυπουργό της Τουρκίας, Μπουλέντ Ετσεβίτ, στο Μοντραί της Ελβετίας το 1978.
«Ο Μακάριος εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο την αδυναμία μου να τον καταγγείλω δημόσια, γιατί ο ίδιος υπονόμευσε εξαρχής και τελικά τορπίλισε τη συμφωνία που άνοιγε τον δρόμο για την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα», Κ.Κ.
57. Στο Πολεμικό Συμβούλιο που έλαβε χώρα την 14η Αυγούστου στο Πεντάγωνο, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έδωσε εντολή να σπεύσουν προς την Κύπρο: τα τρία υποβρύχια που περιπολούσαν μεταξύ Κρήτης και Δωδεκανήσου, για να τορπιλίσουν τα τουρκικά μεταγωγικά· και τα πολεμικά μας αεροσκάφη που στάθμευαν στην Κρήτη, για να βομβαρδίσουν τα τουρκικά πλοία. Όπως όμως εξήγησαν οι Αρχηγοί των Επιτελείων στον πρωθυπουργό, οι δύο αυτές άμεσες αντιδράσεις θα απέβαιναν επιχειρήσεις αυτοκτονίας: Τα αεροπλάνα μας θα αναχαιτίζονταν από πολλαπλάσια τουρκικά αεροσκάφη, προτού καν πλησιάσουν τους στόχους τους. Τα τρία υποβρύχια είχαν μεν μεγάλες δυνατότητες, αλλά οι Τούρκοι, που εύλογα θα ανέμεναν αυτήν την αντίδραση, θα είχαν αναπτύξει τις δυνάμεις τους κατά τρόπον ώστε να τα επισημάνουν αμέσως και να τα εξουδετερώσουν. Ο πρωθυπουργός αντιπρότεινε να ετοιμάσουν αμέσως μια ενισχυμένη μεραρχία, να τη συγκεντρώσουν στην Κρήτη και ν’ αναμείνουν διαταγές για την αποστολή της στην Κύπρο. Αλλά οι Αρχηγοί διατύπωσαν σοβαρές επιφυλάξεις και γι’ αυτήν την πρόταση, δεδομένου ότι θα χρειαζόταν τουλάχιστον μία εβδομάδα για τη συγκρότηση της μεραρχίας και ότι η τουρκική αεροπορία θα είχε τη δυνατότητα να καταστρέψει τη νηοπομπή που θα τη μετέφερε. Για να αποκλειστεί το τελευταίο ενδεχόμενο, ο Καραμανλής έφτασε στο σημείο να προσφερθεί να τεθεί ο ίδιος επικεφαλής της μεραρχίας.
«Θα τεθώ εγώ επικεφαλής. Ας χτυπήσουν
τότε οι Τούρκοι μια αποστολή στην οποία μετέχει ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας,
μιας από τις τρεις εγγυήτριες δυνάμεις της ανεξαρτησίας της Κύπρου», Κ.Κ.
58. Όταν η Ελλάδα αποχωρούσε από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (14-8-1974), ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δήλωνε ότι θα επανερχόταν σ' αυτό, αν η Συμμαχία παρενέβαινε για την επίλυση του Κυπριακού. Με τον τρόπο αυτό δημιουργούσε ένα σοβαρό κίνητρο για τη δραστηριοποίηση της Συμμαχίας. Πράγματι, η έξοδος από το ΝΑΤΟ κινητοποίησε τη διεθνή κοινή γνώμη, τις συμμαχικές κυβερνήσεις, και ιδίως την αμερικανική, η οποία επέβαλε το γνωστό εμπάργκο στην προμήθεια πολεμικού υλικού προς την Τουρκία. Το 1978 όμως, κάτω από την πίεση των τουρκικών εκβιασμών, αλλά και τις πιέσεις των συμμάχων, το ήρε. Ο Καραμανλής, βλέποντας ότι αυτή η πολιτική δεν μπορούσε πλέον να αποδώσει περισσότερα, ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις με τη Συμμαχία για την επανένταξη. Παρά το έντονο αντιδυτικό πνεύμα που εξακολουθούσε να επικρατεί στην Ελλάδα και τον κίνδυνο να κατηγορηθεί –όπως και κατηγορήθηκε– για ασυνέπεια. Η Τουρκία αντιτάχθηκε στην επανένταξη της Ελλάδος, κάνοντας χρήση του βέτο που διαθέτουν όλα τα μέλη της Συμμαχίας. Το τουρκικό βέτο τελικώς αποσύρθηκε και η Ελλάδα επανήλθε στο ΝΑΤΟ στις 19 Οκτωβρίου 1980, όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής βρισκόταν πλέον στην Προεδρία της Δημοκρατίας και στην πρωθυπουργία τον είχε διαδεχθεί ο Γεώργιος Ράλλης.
«Είχα να διαλέξω. Ή να κηρύξω τον πόλεμο στην Τουρκία ή να φύγω από το ΝΑΤΟ. Μεταξύ των δύο διάλεξα το μικρότερο κακό», Κ.Κ.
«Η πολιτική δεν είναι στατική, ούτε γραμμένη στις Δέκα Εντολές. Κάποτε παρίσταται ανάγκη να επιλέξεις μια ενέργεια βλαπτική, όπως η τωρινή, για να αποτρέψεις μια καταστροφή. Μετά τη δικτατορία, την εθνική προδοσία και τη συμμαχική αδράνεια, το πολιτικό εκκρεμές κινείται προς το άλλο άκρο, αριστερά. Αν δεν ικανοποιήσω τώρα τη λαϊκή οργή, πάμε ντιπ αριστερά και τελεσίδικα εκτός ΝΑΤΟ. Στην καλύτερη περίπτωση τότε, θα γίνουμε Γιουγκοσλαβία και δεν θα μείνει τίποτε όρθιο», Κ.Κ.
«Ο ομιλών είχε το θάρρος και ν' αποσύρει, και να επαναφέρει την Ελλάδα στο στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ, όταν και στις δύο περιπτώσεις διαπίστωνε ότι αυτό επέβαλε το συμφέρον της χώρας», Κ.Κ.
59. Τον Ιανουάριο του 1975, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής πρότεινε την παραπομπή του θέματος της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η Τουρκία αποδέχτηκε καταρχήν και η συμφωνία αυτή επιβεβαιώθηκε στη συνάντηση Καραμανλή-Ντεμιρέλ στις Βρυξέλλες τον Μάιο του 1975. Τρεις μήνες αργότερα, όμως, η Τουρκία υπαναχώρησε. Με ρηματική διακοίνωση προς την Ελλάδα σημείωνε ότι δεν θεωρούσε το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης ως το κατάλληλο όργανο για την επίλυση της διαφοράς και ζητούσε διαπραγματεύσεις. Παρ' όλα αυτά, ο Καραμανλής επέμεινε ότι η διαφορά της υφαλοκρηπίδας έπρεπε να λυθεί στη Χάγη και στη συνάντησή του με τον επόμενο πρωθυπουργό της Τουρκίας, Μπουλέντ Ετσεβίτ, στο Μοντραί της Ελβετίας το 1978.
«Η Ελλάς δεν υποστηρίζει –όπως ισχυρίζεται η Τουρκία– ότι το Αιγαίο είναι κλειστή ελληνική λίμνη. Αυτό θα αποτελεί παραλογισμό. Αντίθετα, η Ελλάς αναγνωρίζει ότι στο Αιγαίο υπάρχουν διεθνή ύδατα, όπως υπάρχουν και ορισμένα δικαιώματα της Τουρκίας ως παρακτίου χώρας. Δεν δέχεται, όμως, την αυθαίρετη μεγαλοποίηση αυτών των δικαιωμάτων», K.K.
«Η Ελλάς δεν θέλει να αδικεί. Αλλά και δεν δέχεται με κανέναν τρόπο να αδικείται», K.K.
60. Από τα στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τον ετήσιο ρυθμό μεταβολής του πραγματικού ΑΕΠ, προκύπτει ότι ο μέσος όρος της πενταετίας 1975-1979 ήταν 5,3% για την Ελλάδα, 5% για τις αναπτυσσόμενες οικονομίες και 3,5% για τις αναπτυγμένες. Για την ακρίβεια, η ελληνική οικονομία αναπτύχθηκε με ρυθμό 6,4% το 1975, 6,9% το 1976, 2,9% το 1977, 7,2% το 1978 και 3,3% το 1979. Με αποτέλεσμα, μια σωρευτική ποσοστιαία αύξηση του πραγματικού ΑΕΠ κατά 29,6% την πενταετία 1975-1979.
61. Σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ανεργία στην Ελλάδα ήταν στο 2,1% του εργατικού δυναμικού το 1974, στο 2,3% το 1975, στο 1,9% το 1976, στο 1,7% το 1977, στο 1,8% το 1978 και στο 1,9% το 1979.
62. Σύμφωνα με στοιχεία του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), ο πληθωρισμός στην Ελλάδα διαμορφώθηκε στο 26,6% το 1974, το 13,6% το 1975, το 13% το 1976, το 12,4% το 1975, το 12,6% το 1978 και το 19,1% το 1979. Τα στοιχεία, που φτάνουν πίσω στον χρόνο μέχρι και το 1956, καταδεικνύουν επίσης ότι δεν είχε ξεπεράσει ποτέ το 5% πριν από το 1973. Τότε ανέβηκε στο 15,4%, με τον υπερτριπλασιασμό να αποδίδεται στην πρώτη πετρελαϊκή κρίση. Η περαιτέρω, εντυπωσιακή άνοδος το 1974, στο 26,6% (το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των τότε κρατών-μελών του ΟΟΣΑ), έλαβε χώρα μία χρονιά που η Ελλάδα έφτασε στα πρόθυρα του πολέμου με την Τουρκία, λόγω της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο.
63. Στα μέσα του 1974, ο ιδρυτής της Ολυμπιακής Αεροπορίας, Αριστοτέλης Ωνάσης, υπέβαλε νέους όρους στην ελληνική κυβέρνηση: Ένα σημαντικό δάνειο με χαμηλούς τόκους και απαλλαγή από τη φορολογία των καυσίμων. Αν και ήταν φίλος του Καραμανλή όταν η Ολυμπιακή δημιουργήθηκε, ο τελευταίος δεν δέχτηκε να συρθεί σε υποχωρήσεις από έναν πολυεκατομμυριούχο που είχε διατηρήσει στενές επαφές με τη στρατιωτική δικτατορία (ο Ωνάσης είχε παραχωρήσει στον Γεώργιο Παπαδόπουλο τη βίλα του στο Λαγονήσι για να διαμένει, ενώ προσφέρθηκε ακόμα και να φυγαδεύσει τους πραξικοπηματίες από την Ελλάδα όταν αυτοί εκτοπίστηκαν στην Κέα). Πολλώ δε μάλλον όταν, σύμφωνα με εκτιμήσεις, η αυξημένη κρατική επιδότηση που πλέον ζητούσε κατ’ έτος (45 εκατ. δολάρια) πλησίαζε την αξία ολόκληρης της εταιρείας (68,8 εκατ. δολάρια). Ως αποτέλεσμα, στις 10 Δεκεμβρίου 1974, η Ολυμπιακή Αεροπορία κατήγγειλε τη σύμβαση του 1956 με το Δημόσιο.
64. Για την κρατικοποίηση της Ολυμπιακής Αεροπορίας, ο πολύπειρος οικονομικός συντάκτης Νίκος Νικολάου γράφει στο βιβλίο του «Πρόσωπα της Οικονομίας» (Λιβάνης, 2008, σελ. 34-35): «Θυμάμαι πολύ ζωηρά ένα απόγευμα των αρχών του Δεκέμβρη του 1974 να μπαίνει συνοφρυωμένος στο γραφείο του υπουργού Συντονισμού ο Αριστοτέλης Ωνάσης και να φεύγει ύστερα από μία ώρα ακόμη πιο σκοτεινιασμένος. Βέβαιος ότι θα έβγαζα μια μεγάλη είδηση, περίμενα υπομονετικά μέχρι να βγει από το γραφείο ο Παπαληγούρας [σ.σ.: ο Παναγής Παπαληγούρας, τότε υπουργός Συντονισμού και Προγραμματισμού] για να περπατήσει νευρικά πάνω-κάτω στον μεγάλο διάδρομο καπνίζοντας την πίπα του. Τότε αποτόλμησα την προβοκατόρικη ερώτηση: "Θα κρατικοποιήσετε την Ολυμπιακή, κύριε υπουργέ;". Η απάντηση ήρθε κοφτή και θυμωμένη: "Εγώ να την κρατικοποιήσω; Ανόητος είμαι; Αυτός ήρθε και μου την πέταξε κατάμουτρα, λες και ήταν σκουπίδι!". Και πράγματι, αυτή είναι η ιστορική αλήθεια, την οποία προσπάθησαν να παραχαράξουν όσοι ύφαναν τον μύθο της σοσιαλμανίας για την οποία κατηγορούσαν τον Καραμανλή. Ο Ωνάσης ήταν αυτός που εγκατέλειψε την Ολυμπιακή, γιατί έκρινε ότι ήταν ασύμφορη πια με τα τεράστια έξοδα μισθοδοσίας του προσωπικού, ιδιαίτερα των πιλότων, και προπαντός με τον δεκαπλασιασμό στα καύσιμα λόγω της πρώτης ενεργειακής κρίσης (του 1973). Η οικογένεια του Ωνάση έλεγε χαρακτηριστικά: "Ο Αρίστος μάς έλεγε ότι η Ολυμπιακή δεν έχει πλέον μέλλον!" [...] Πάντως, πολλοί κυβερνητικοί παράγοντες τότε πίστευαν ότι, παρά τις οικονομικές αντιξοότητες, ο Ωνάσης ίσως δεν θα εγκατέλειπε την Ολυμπιακή, εάν δεν ήταν ήδη εξαντλημένος από την ανίατη νόσο Myasthenia Gravis και δεν ήταν τσακισμένος ηθικά από τον χαμό, το 1973, σε αεροπορικό δυστύχημα μέσα στο αεροδρόμιο του Ελληνικού, του γιου του, Αλέξανδρου».
65. Στις 5 Δεκεμβρίου 1975 συνήλθε η Νομισματική Επιτροπή της Τράπεζας της Ελλάδας, η οποία αποφάσισε να αφαιρέσει από τον Στρατή Ανδρεάδη τη διοίκηση των τραπεζών Εμπορική, Ιονική-Λαϊκή, Πειραιώς και Επενδύσεων, λόγω της διαπίστωσης παραβάσεων κατά την περίοδο 1972-1973 (δηλαδή επί δικτατορίας). Ήδη από το καλοκαίρι του 1974 υπήρχε έκθεση του υποδιοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος που μιλούσε για παρανομίες του Ανδρεάδη. Ο τελευταίος χρηματοδοτούσε τις επιχειρήσεις του με χρήματα των καταθετών. Συγκεκριμένα, ο δανεισμός της εταιρείας πετρελαίων STRAN (ιδιοκτησίας Ανδρεάδη) από την Εμπορική Τράπεζα (με πρόεδρο του Διοικητικού Συμβουλίου τον ίδιο) ξεπερνούσε το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου της τράπεζας κατά παράβαση των κανόνων της Νομισματικής Επιτροπής της Τράπεζας της Ελλάδας. Τέλος, κι αυτός ο επιχειρηματίας βαρυνόταν με τους δεσμούς του με τη στρατιωτική δικτατορία. Τον Μάρτιο του 1972, ως πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών, είχε ανακηρύξει ισόβιο επίτιμο πρόεδρο της Ένωσης τον Γεώργιο Παπαδόπουλο. Χαρακτηριστικά είναι όσα αναφέρει σε άρθρο του ο Νίκος Νικολάου: «Ο Ανδρεάδης [...] διαφήμιζε στο εσωτερικό και προπαντός στο εξωτερικό τους "καλούς" συνταγματάρχες που απήλλαξαν την Ελλάδα από τους διεφθαρμένους πολιτικούς και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος έπαιζε μαζί του τάβλι δύο απογεύματα την εβδομάδα. Είναι ενδεικτικό ότι οι πιο στενοί του συνεργάτες (Κική Τσιτσιλιάνου, Παύλος Χατζηπαύλου και Ευάγγ. Κατσαρός) τον συμβούλευαν να φύγει στο Παρίσι γιατί είχε εκτεθεί πολύ με τις σχέσεις του με τη χούντα». Μεταπολιτευτικά είχε γραφτεί ότι ακόμα και η πανάκριβη αμερικανική λιμουζίνα Λίνκολν του δικτάτορα ήταν δώρο του Ανδρεάδη στον Παπαδόπουλο.
66. Στις 4 Δεκεμβρίου 1976 υπογράφτηκε σύμβαση μεταξύ του Ελληνικού Δημοσίου και του ομίλου Νιάρχου για τη μεταβίβαση στο πρώτο, έναντι 12.358.000 δολαρίων, των 2/3 των μετοχών του διυλιστήριου πετρελαίου Ασπροπύργου (το υπόλοιπο 1/3 τού άνηκε ήδη). Οι εγκαταστάσεις στον Ασπρόπυργο είχαν κατασκευαστεί από το ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια της πρώτης οκταετίας Καραμανλή. Παραχωρήθηκαν από τη δικτατορία –μαζί με το μονοπώλιο προμήθειας πετρελαιοειδών σε ολόκληρη την εσωτερική αγορά (εκτός από ένα μικρό μέρος, στη Θεσσαλονίκη, που κάλυπτε η Esso)– στον όμιλο Νιάρχου, με την ανάληψη της υποχρέωσης από τον τελευταίο να πραγματοποιήσει στη χώρα διάφορες επενδύσεις. Μια υποχρέωση, όμως, που δεν εκπληρώθηκε ποτέ...
67. Στις 5 Μαρτίου 1976, διά στόματος του αντιπροέδρου του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων, Θεόδωρου Παπαλεξόπουλου, οι επίσημοι εκπρόσωποι των βιομηχάνων κατήγγειλαν την κυβέρνηση Καραμανλή για «σοσιαλμανία». Αφορμή ήταν η απόφασή της να επιβάλει έκτακτη φορολογική εισφορά στα μεγάλα εισοδήματα, επικαλούμενη τις εξοπλιστικές δαπάνες, αλλά και η αναθεώρηση σειράς χαριστικών συμβάσεων που είχαν υπογραφεί επί δικτατορίας μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και γνωστών εταιρειών (Ρενώ-Πεζώ, Κόκα-Κόλα, Μότορ Όιλ, Κρις-Κρις, Νεστλέ, Αθηναϊκή Χαρτοποιία, Στάγιερ) και ομίλων (Ανδρεάδη, Λάτση, Νιάρχου και Βρανά).
«Γνωρίζετε ότι μας κατηγορούν πότε ότι πάμε πολύ αριστερά και πότε ότι πάμε πολύ δεξιά, πότε ότι ερωτοτροπούμε με τον σοσιαλισμό και πότε ότι υποστηρίζουμε τον καπιταλισμό. Και μόνη, όμως, η αντιφατικότητα των κατηγοριών αυτών αποδεικνύει ότι ακολουθούμε με συνέπεια και σταθερότητα τον σωστό δρόμο – τον δρόμο του μέτρου και του εθνικού συμφέροντος», Κ.Κ.
68. Σύμφωνα με τον Μιχάλη Ψαλιδόπουλο, καθηγητή Ιστορίας Οικονομικών Θεωριών στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, «ο Ωνάσης στην ουσία είχε ζητήσει από το κράτος να αγοράσει την Ολυμπιακή, ο Νιάρχος δεν είχε εκπληρώσει συμβατικές του υποχρεώσεις που απέρρεαν από τη σύμβαση βάσει του οποίου του παραχωρήθηκε το διυλιστήριο και ο Στρατής Ανδρεάδης, ως διοικητής της Εμπορικής, είχε παραβιάσει την τραπεζική νομοθεσία για να βοηθήσει τη χρηματοδότηση επιχειρήσεων συμφερόντων του. Κατά συνέπεια, η κατηγορία κατά των κυβερνήσεων Καραμανλή ότι αποσκοπούσαν στον κρυφό σοσιαλισμό της οικονομικής ζωής του τόπου δεν ευσταθεί».
69. Ο Τρύφων Κουταλίδης, μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Ολυμπιακής Αεροπορίας επί Ωνάση και δικηγόρος του ελληνικού κράτους στις υποθέσεις Ανδρεάδη και Νιάρχου, τοποθετείτο με τον εξής πιο χαρακτηριστικό τρόπο: «Οι γνώσεις [...] έκαναν τον δικηγόρο να αγανακτεί όταν άκουγε ή διάβαζε στον Τύπο κατηγορίες σε βάρος του Κ.Καραμανλή και του Π.Παπαληγούρα για σοσιαλμανία και τα τοιαύτα. Ποια σοσιαλμανία, τι να κάνουν, να μην παραλάβουν την Ολυμπιακή από τον Ωνάση, που ασκώντας δικαίωμά του κατάγγειλε τη σύμβαση και υποχρέωσε το Δημόσιο να πάρει την εταιρεία; Να κλείσουν τα μάτια στις παραβάσεις των διοικητών της Εμπορικής αγνοώντας τις επισημάνσεις, αλλά και τις εισηγήσεις της Τραπέζης της Ελλάδος, που τόσο επέμενε όχι μόνο για την αλλαγή της διοίκησης (αυτό το πέτυχε βάζοντας επίτροπο), αλλά και για την αλλαγή μετοχικής σύνθεσης; Να αγνοήσουν μια σύμβαση που ήταν σε βάρος του Δημοσίου και που οι χουντικοί την υπέγραψαν στην προσπάθειά τους να πείσουν τον έξω κόσμο ότι διεθνείς επιχειρηματίες, όπως ο Νιάρχος, έμπρακτα αποδεικνύουν την πίστη τους στο καθεστώς τους επενδύοντας τεράστια ποσά στη χουντικοκρατούμενη Ελλάδα;»
70. Οι κατηγορίες για σοσιαλιστικές ιδέες του Κωνσταντίνου Καραμανλή βρίσκουν πολλές φορές έρεισμα στη συμμετοχή του την περίοδο της Κατοχής σε μια άτυπη ομάδα πολιτικού προβληματισμού ονόματι «Σοσιαλιστική Ένωση» που είχε δημιουργήσει ο οικονομολόγος Άγγελος Αγγελόπουλος. Μέλη της μεταξύ άλλων υπήρξαν ο Κωνσταντίνος Τσάτσος (βλέπε υποσημείωση 73) και ο Ξενοφών Ζολώτας (βλέπε υποσημείωση 81). Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συμμετείχε μετά από πρόταση της Ιωάννας Τσάτσου για ένα μικρό διάστημα (1942-1944). Η Σοσιαλιστική Ένωση, βέβαια, δεν ήταν μία αριστερή ομάδα. Ο όρος «σοσιαλιστική» μπορεί σήμερα να ξενίζει, αλλά τότε χρησιμοποιείτο από προοδευτικές ομάδες του φιλελεύθερου χώρου για να δηλώσει την έμφαση στο παρεμβατικό κράτος.
«Προσπάθησα να πείσω την ομάδα να αναλάβει δράση, θέτουσα τέρμα στις ακαδημαϊκές συζητήσεις. Έλειπαν όμως τόσο η πείρα και ο ρεαλισμός, ώστε αναγκάστηκα να αποχωρήσω από την ομάδα, η οποία μετά από κάποιο χρόνο διαλύθηκε», Κ.Κ.
71. Σύμφωνα με στοιχεία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, το δημόσιο χρέος της Ελλάδας ήταν 22,5% του ΑΕΠ το 1979, όπως και το 1980.
72. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας ήταν 2,7% του ΑΕΠ το 1979 και 3,3% του ΑΕΠ το 1980. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ (που θα υπογραφόταν στις 7 Φεβρουαρίου 1992 και θα ετίθετο σε ισχύ από την 1η Νοεμβρίου 1993) θα έθετε στο 3% του ΑΕΠ το όριο για το δημοσιονομικό έλλειμμα κάθε χώρας που θα επιθυμούσε να ενταχθεί στην Ευρωζώνη.
72. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, το δημοσιονομικό έλλειμμα της Ελλάδας ήταν 2,7% του ΑΕΠ το 1979 και 3,3% του ΑΕΠ το 1980. Η Συνθήκη του Μάαστριχτ (που θα υπογραφόταν στις 7 Φεβρουαρίου 1992 και θα ετίθετο σε ισχύ από την 1η Νοεμβρίου 1993) θα έθετε στο 3% του ΑΕΠ το όριο για το δημοσιονομικό έλλειμμα κάθε χώρας που θα επιθυμούσε να ενταχθεί στην Ευρωζώνη.
«Ουδέποτε κολάκευσα τα πλήθη. Και όχι μόνο αυτό, αλλά με τους προεκλογικούς μου λόγους αποδοκίμαζα τα αιτήματα μεγάλων τάξεων, όταν τα θεωρούσα άκαιρα ή παράλογα», Κ.Κ.
«Αποτελεί παραλογισμό να ζητούμε από το κράτος να δίνει περισσότερα από όσα έχει», Κ.Κ.
«Δεν θα εκτραπούμε σε αλόγιστους και υπέρμετρους δανεισμούς, που ανακουφίζουν το παρόν αλλά υποθηκεύουν το μέλλον», Κ.Κ.
«Η πολιτική του να δίδουμε προς όλους και να μη λαμβάνουμε από κανέναν είναι πολιτική η οποία, εφαρμοζόμενη, θα οδηγήσει σύντομα στη χρεοκοπία», Κ.Κ.
73. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος ήταν καθηγητής της Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών. Παρότι είχε εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής με το Κόμμα Φιλελευθέρων και είχε ασκήσει υπουργικά καθήκοντα σε κυβερνήσεις του Θεμιστοκλή Σοφούλη, βοήθησε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στη σύνταξη των ιδρυτικών κειμένων της ΕΡΕ, με την οποία πολιτεύθηκε το 1956. Εν συνεχεία, διετέλεσε υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης (1956-61), Κοινωνικής Πρόνοιας (1962-63) και Πολιτισμού και Επιστημών (1974) σε κυβερνήσεις του, πριν εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1975.
73. Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος ήταν καθηγητής της Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών. Παρότι είχε εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής με το Κόμμα Φιλελευθέρων και είχε ασκήσει υπουργικά καθήκοντα σε κυβερνήσεις του Θεμιστοκλή Σοφούλη, βοήθησε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή στη σύνταξη των ιδρυτικών κειμένων της ΕΡΕ, με την οποία πολιτεύθηκε το 1956. Εν συνεχεία, διετέλεσε υπουργός Προεδρίας της Κυβέρνησης (1956-61), Κοινωνικής Πρόνοιας (1962-63) και Πολιτισμού και Επιστημών (1974) σε κυβερνήσεις του, πριν εκλεγεί Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 1975.
74. Ο Ευάγγελος Αβέρωφ ήταν διδάκτωρ Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Λωζάνης. Παρότι είχε εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής με το Κόμμα Βενιζελικών Φιλελευθέρων, διετέλεσε υπουργός Γεωργίας (1956), Εξωτερικών (1956-63) και Εθνικής Άμυνας (1974-1980) σε κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ως υπουργός Εξωτερικών είχε σημαντική συνεισφορά στις Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου και στη Συμφωνία Σύνδεσης Ελλάδας-ΕΟΚ. Μεταπολιτευτικά, υπήρξε και αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης ως πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας (1981-1984).
75. Ο Γρηγόριος Κασιμάτης ήταν καθηγητής στη Νομική Σχολή Αθηνών. Παρότι είχε ασκήσει υπουργικά καθήκοντα σε κυβερνήσεις του Σοφοκλή Βενιζέλου και του Νικόλαου Πλαστήρα, διετέλεσε υπουργός Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων και στην τελευταία προδικτατορική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1961-63).
76. Ο Κωνσταντίνος Αδαμόπουλος ήταν νομικός. Παρότι προπολεμικά είχε πολιτευθεί για πρώτη φορά με το Κόμμα Φιλελευθέρων, διετέλεσε υπουργός Δικαιοσύνης (1955) και Γεωργίας (1957-63) σε κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Κατά τη διάρκεια της θητείας του στο υπουργείο Γεωργίας οργανώθηκε ο Οργανισμός Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΟΓΑ) και θεσμοθετήθηκαν οι αγροτικές συντάξεις («το μεγαλύτερο κοινωνικό μέτρο στην ιστορία της χώρας», Κ.Κ.).
77. Ο Τάκος Μακρής ήταν καταξιωμένος δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη. Παρότι ήταν γιος δικηγόρου βενιζελικών πολιτικών πεποιθήσεων, πολιτεύθηκε με την ΕΡΕ στις εκλογές του 1956, ορίστηκε γενικός διευθυντής του κόμματος από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και διετέλεσε υπουργός Εσωτερικών (1956-61) και Προεδρίας της Κυβέρνησης (1961-63) σε κυβερνήσεις του.
78. Ο Αύγουστος Θεολογίτης ήταν δημοσιογράφος με σπουδές Νομικής, κάποια εποχή αρχισυντάκτης στην εφημερίδα «Μακεδονία». Παρότι είχε ασκήσει υπουργικά καθήκοντα στις τελευταίες κυβερνήσεις του Σοφοκλή Βενιζέλου, έχοντας εκλεγεί βουλευτής με το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κόμμα του Γεώργιου Παπανδρέου, πολιτεύθηκε με την ΕΡΕ στις εκλογές του 1958 και του 1961, και διετέλεσε υπουργός Βορείου Ελλάδος στην τρίτη κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή (1958-1961). Κατά τη διάρκεια της θητείας του ιδρύθηκε το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος.
79. Ο Ιωάννης Μπούτος ήταν οικονομολόγος με μεταπτυχιακές σπουδές στο London School of Economics. Παρότι είχε εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής με το Κόμμα Φιλελευθέρων, διετέλεσε υφυπουργός Συντονισμού (1961-63) και παρά τω Πρωθυπουργώ (1974), υπουργός Εμπορίου (1974-75), αναπληρωτής Συντονισμού και Προγραμματισμού (1975-76), Γεωργίας (1976-77, 1978-1980) και Οικονομικών (1977-1978) σε κυβερνήσεις του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
80. Το 1978 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποφάσισε τη διεύρυνση της Νέας Δημοκρατίας προς τον κεντρώο πολιτικό χώρο, αναθέτοντας το Υπουργείο Συντονισμού στον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη και το Υπουργείο Οικονομικών στον Αθανάσιο Κανελλόπουλο. Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ήταν όχι μόνο πρωτοκλασάτος υπουργός και εν δυνάμει διάδοχος του Γεωργίου Παπανδρέου, αλλά και πρωταγωνιστής του «Ανένδοτου Αγώνα». Ο Αθανάσιος Κανελλόπουλος ήταν ιδρυτικό στέλεχος και βουλευτής του κόμματος «Ένωση Κέντρου – Νέες Δυνάμεις».
«Ο Καραμανλής ακολουθούσε μια νοικοκυρεμένη διαχείριση, ήταν νοικοκύρης πολιτικός. Ήταν πολύ προσεκτικός στις δαπάνες και δεν έκανε ποτέ δημοκοπική πολιτική. Αντίθετα, ήταν ο πρώτος πολιτικός στην Ελλάδα που είπε από το μπαλκόνι δυσάρεστα πράγματα», Κωνσταντίνος Μητσοτάκης.
81. Ο Ξενοφών Ζολώτας ήταν ακαδημαϊκός οικονομολόγος διεθνούς κύρους. Από τη θέση του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος είχε σημαντικότατη συνεισφορά στη Συμφωνία Σύνδεσης Ελλάδας-ΕΟΚ. Μεταπολιτευτικά, χρημάτισε υπουργός Συντονισμού στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, πριν διοριστεί εκ νέου διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος.
82. Ο Κωνσταντίνος Τρυπάνης ήταν καθηγητής Βυζαντινής και Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Μεταπολιτευτικά, αποδέχθηκε την πρόταση του Κωνσταντίνου Καραμανλή να αναλάβει (1974-77) το Υπουργείο Πολιτισμού & Επιστημών.
83. Ο Γιάγκος Πεσμαζόγλου ήταν καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1958 ηγήθηκε της ελληνικής αντιπροσωπείας στις διαπραγματεύσεις σύνδεσης της Ελλάδας με την ΕΟΚ, το 1974 χρημάτισε υπουργός Οικονομικών στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ενώ το 1975 διορίστηκε πρόεδρος της Επιτροπής Ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, παρότι στο μεσοδιάστημα είχε εκλεγεί βουλευτής με το ψηφοδέλτιο της Ένωσης Κέντρου.
84. Ο Κωνσταντίνος Δημαράς ήταν φιλόλογος, κριτικός και ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Το 1959 συμμετείχε στον σχεδιασμό και την οργάνωση του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών.
85. Κανονικά, οι εκλογές θα διεξάγονταν τον Νοέμβριο του 1978. Διενεργήθηκαν πρόωρα, στις 20 Νοεμβρίου 1977, με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Το κόμμα του προσγειώθηκε απότομα, από το 54% του 1974, σε ποσοστό μικρότερο του 42%. Στην εκλογική συρρίκνωση της Νέας Δημοκρατίας συνέβαλε η εντυπωσιακή άνοδος του ΠΑΣΟΚ (από λιγότερο από 14% σε περισσότερο από 25%) και η παρουσία του νέου φιλοβασιλικού κόμματος «Εθνική Παράταξη» (που πλησίασε το 7%). Τα αποτελέσματα των επόμενων εκλογών (της 18ης Οκτωβρίου 1981) επιβεβαίωσαν πως ο χρόνος λειτουργούσε καταλυτικά υπέρ του ΠΑΣΟΚ (καθώς το εκτόξευσαν πάνω από το 48%, περιορίζοντας τη Νέα Δημοκρατία κάτω από το 36%).
«Για να πετύχω αυτόν τον στόχο [σ.σ.: την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ], που αποτελούσε αταλάντευτη πίστη μου, πραγματοποίησα πολλά ταξίδια στην Ευρώπη και είχα πολλές επαφές με ευρωπαίους ηγέτες. Και ενώ εγώ έκανα τόσες προσπάθειες και τόσες παραστάσεις, ένα ποσοστό 60% περίπου κατά τις βουλευτικές εκλογές του 1981, δυστυχώς –και αυτό το λέω με μεγάλη λύπη–, ψήφισε κατά των επιλογών μου», Κ.Κ.
86. Όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μεταπηδούσε στην Προεδρία της Δημοκρατίας για να προστατεύσει την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, δεν είχε συμπληρωθεί ούτε καν ένας χρόνος από τη δρομολόγησή της. Συγκεκριμένα, η Βουλή τον εξέλεξε Πρόεδρο της Δημοκρατίας στις 5 Μαΐου 1980, ενώ η συνθήκη ένταξης είχε υπογραφεί στις 28 Μαΐου 1979. Τυπικά, η Ελλάδα θα γινόταν μέλος της ΕΟΚ το 1981 – τη χρονιά που ο, υποσχόμενος δημοψήφισμα για το θέμα, Ανδρέας Παπανδρέου θα αναλάμβανε την πρωθυπουργία. Βάσει του Συντάγματος του 1975 όμως, το αποκλειστικό δικαίωμα να διατάσσει δημοψήφισμα για θέμα υψίστου εθνικού συμφέροντος το είχε ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
«Είχα λάβει τις αποφάσεις μου και κανείς δεν θα μπορούσε να με μεταπείσει. Διότι φοβόμουν ότι ο Ανδρέας ερχόμενος στην εξουσία θα μπορούσε –όπως, άλλωστε, είχε δηλώσει– να οδηγήσει τη χώρα εκτός ΕΟΚ και εκτός ΝΑΤΟ. Αυτό το ενδεχόμενο θα ήταν καταστροφικό για τον Τόπο. Και θα έπρεπε πάση θυσία να αποτραπεί. Και μόνο η δική μου παρουσία στη θέση του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα θα εξασφάλιζε την παραμονή της Ελλάδος τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και στη Δυτική Συμμαχία», Κ.Κ.
87. Στην τρίτη ψηφοφορία για την εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας που έλαβε χώρα στις 5 Μαΐου 1980, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συγκέντρωσε 183 ψήφους, δηλαδή τρεις περισσότερες από τις απαιτούμενες για την εκλογή του – όσες ακριβώς προέρχονταν από τους τρεις βουλευτές που είχαν αποχωρήσει από τη φιλοβασιλική Εθνική Παράταξη (Χρήστο Αποστολάκο, Χασάν Ιμάμογλου και Γεώργιο Παπαευθυμίου). Επομένως, σε καμία περίπτωση η εκλογή του δεν κρίθηκε από τους τελευταίους, αλλά από άλλους 180 βουλευτές που προέρχονταν από τη Νέα Δημοκρατία και τα κεντρώα κόμματα της εποχής (ΕΔΗΚ, ΚΟΔΗΣΟ). «Η Εθνική Παράταξη αισθάνεται δικαιωμένη από το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στη Βουλή, εφόσον δεν συνήργησε στον αυτοδιορισμό του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας» είχε δηλώσει γι' αυτόν τον λόγο, άλλωστε, ο κοινοβουλευτικός της εκπρόσωπος, Σπύρος Θεοτόκης.
85. Κανονικά, οι εκλογές θα διεξάγονταν τον Νοέμβριο του 1978. Διενεργήθηκαν πρόωρα, στις 20 Νοεμβρίου 1977, με πρωτοβουλία του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Το κόμμα του προσγειώθηκε απότομα, από το 54% του 1974, σε ποσοστό μικρότερο του 42%. Στην εκλογική συρρίκνωση της Νέας Δημοκρατίας συνέβαλε η εντυπωσιακή άνοδος του ΠΑΣΟΚ (από λιγότερο από 14% σε περισσότερο από 25%) και η παρουσία του νέου φιλοβασιλικού κόμματος «Εθνική Παράταξη» (που πλησίασε το 7%). Τα αποτελέσματα των επόμενων εκλογών (της 18ης Οκτωβρίου 1981) επιβεβαίωσαν πως ο χρόνος λειτουργούσε καταλυτικά υπέρ του ΠΑΣΟΚ (καθώς το εκτόξευσαν πάνω από το 48%, περιορίζοντας τη Νέα Δημοκρατία κάτω από το 36%).
«Για να πετύχω αυτόν τον στόχο [σ.σ.: την ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ], που αποτελούσε αταλάντευτη πίστη μου, πραγματοποίησα πολλά ταξίδια στην Ευρώπη και είχα πολλές επαφές με ευρωπαίους ηγέτες. Και ενώ εγώ έκανα τόσες προσπάθειες και τόσες παραστάσεις, ένα ποσοστό 60% περίπου κατά τις βουλευτικές εκλογές του 1981, δυστυχώς –και αυτό το λέω με μεγάλη λύπη–, ψήφισε κατά των επιλογών μου», Κ.Κ.
86. Όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής μεταπηδούσε στην Προεδρία της Δημοκρατίας για να προστατεύσει την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, δεν είχε συμπληρωθεί ούτε καν ένας χρόνος από τη δρομολόγησή της. Συγκεκριμένα, η Βουλή τον εξέλεξε Πρόεδρο της Δημοκρατίας στις 5 Μαΐου 1980, ενώ η συνθήκη ένταξης είχε υπογραφεί στις 28 Μαΐου 1979. Τυπικά, η Ελλάδα θα γινόταν μέλος της ΕΟΚ το 1981 – τη χρονιά που ο, υποσχόμενος δημοψήφισμα για το θέμα, Ανδρέας Παπανδρέου θα αναλάμβανε την πρωθυπουργία. Βάσει του Συντάγματος του 1975 όμως, το αποκλειστικό δικαίωμα να διατάσσει δημοψήφισμα για θέμα υψίστου εθνικού συμφέροντος το είχε ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
«Είχα λάβει τις αποφάσεις μου και κανείς δεν θα μπορούσε να με μεταπείσει. Διότι φοβόμουν ότι ο Ανδρέας ερχόμενος στην εξουσία θα μπορούσε –όπως, άλλωστε, είχε δηλώσει– να οδηγήσει τη χώρα εκτός ΕΟΚ και εκτός ΝΑΤΟ. Αυτό το ενδεχόμενο θα ήταν καταστροφικό για τον Τόπο. Και θα έπρεπε πάση θυσία να αποτραπεί. Και μόνο η δική μου παρουσία στη θέση του ανώτατου πολιτειακού άρχοντα θα εξασφάλιζε την παραμονή της Ελλάδος τόσο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όσο και στη Δυτική Συμμαχία», Κ.Κ.
87. Στην τρίτη ψηφοφορία για την εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας που έλαβε χώρα στις 5 Μαΐου 1980, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής συγκέντρωσε 183 ψήφους, δηλαδή τρεις περισσότερες από τις απαιτούμενες για την εκλογή του – όσες ακριβώς προέρχονταν από τους τρεις βουλευτές που είχαν αποχωρήσει από τη φιλοβασιλική Εθνική Παράταξη (Χρήστο Αποστολάκο, Χασάν Ιμάμογλου και Γεώργιο Παπαευθυμίου). Επομένως, σε καμία περίπτωση η εκλογή του δεν κρίθηκε από τους τελευταίους, αλλά από άλλους 180 βουλευτές που προέρχονταν από τη Νέα Δημοκρατία και τα κεντρώα κόμματα της εποχής (ΕΔΗΚ, ΚΟΔΗΣΟ). «Η Εθνική Παράταξη αισθάνεται δικαιωμένη από το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στη Βουλή, εφόσον δεν συνήργησε στον αυτοδιορισμό του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην Προεδρία της Δημοκρατίας» είχε δηλώσει γι' αυτόν τον λόγο, άλλωστε, ο κοινοβουλευτικός της εκπρόσωπος, Σπύρος Θεοτόκης.
«Ζητούσα από τα κόμματα να αφήσουν ελεύθερους τους βουλευτές τους να ψηφίσουν κατά συνείδηση. Αλλά τα κόμματα, και ιδίως το ΠΑΣΟΚ, φοβούνταν να αποδεχθούν την πρότασή μου, γιατί γνώριζαν ότι η διαδικασία αυτή θα τους δημιουργούσε ενδοκομματικές έριδες, δεδομένου ότι μεγάλος αριθμός βουλευτών τους ήταν αποφασισμένος να με ψηφίσει», Κ.Κ.
«Τα κόμματα της αντιπολίτευσης ήθελαν να εκλεγώ χωρίς να με ψηφίσουν», Κ.Κ.
88. Τη βραδιά των εκλογικών αποτελεσμάτων της 18ης Οκτωβρίου 1981, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, παρενέβη για να αναστείλει την απόφαση των αρχηγών των Επιτελείων και των Σωμάτων Ασφαλείας να παραιτηθούν.
«Πιστεύω ότι μία από τις σημαντικότερες υπηρεσίες που προσέφερα στην Ελληνική Δημοκρατία είναι ότι εξασφάλισα την ομαλή μεταβίβαση της εξουσίας κατά την κρίσιμη εκείνη εκλογή του Οκτωβρίου του 1981. Και ήταν κρίσιμη, γιατί αναλάμβανε την εξουσία ένα κόμμα σχεδόν επαναστατικό, αποφασισμένο να εφαρμόσει μια πολιτική που έβγαινε από τα πλαίσια της παραδοσιακής εθνικής μας πολιτικής», Κ.Κ.
89. Σύμφωνα με αποκάλυψη του Γεώργιου Ράλλη (διαδόχου του στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας και την πρωθυπουργία), «ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής απείλησε τον νέο πρωθυπουργό (Ανδρέα Παπανδρέου) ότι, αν τολμούσε να πραγματοποιήσει τις προεκλογικές του απειλές για έξοδο από την ΕΟΚ, θα διέλυε τη Βουλή, θα παραιτείτο από το αξίωμά του και θα ηγείτο του εκλογικού αγώνα εναντίον του ΠΑΣΟΚ».
«Τους όρους και το πλαίσιο της συνεργασίας μου με τον Παπανδρέου, εγώ το καθόρισα από την πρώτη κιόλας συνάντησή μας, όταν ανέλαβε πρωθυπουργός. Του είπα ότι δεν θα ανεχθώ να διακυβευτεί η ένταξη της χώρας μας στην ΕΟΚ, είτε με δημοψήφισμα, όπως είχε προαναγγείλει, είτε με την αξίωση επαναδιαπραγματεύσεως των όρων, αν αυτή απειλούσε με ακύρωση τη συμφωνία», Κ.Κ.
90. Στα Αρχεία του Κωνσταντίνου Καραμανλή αναδημοσιεύεται απόσπασμα για τα όσα έλαβαν χώρα στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών για το Σκοπιανό (13-4-1992) από το βιβλίο του Θεόδωρου Σκυλακάκη «Στο όνομα της Μακεδονίας» (1995): «Κατά τη διάρκεια της απαρίθμησης των προτάσεων [του Αντώνη Σαμαρά], ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν μπορούσε να αποκρύψει τη δυσφορία του. Διέκοψε τον κ. Σαμαρά στη μέση και, όταν ο τελευταίος έφτασε να του υποδεικνύει και τους διπλωματικούς χειρισμούς που θα έπρεπε να κάνει ο ίδιος, τότε πραγματικά εξερράγη. Κάτι το οποίο ήταν λίγο-πολύ αναμενόμενο, αν συνυπολογίσει κανείς τον χαρακτήρα του κ. Καραμανλή και το γεγονός ότι του έκανε υποδείξεις ένας πολιτικός με 45 χρόνια λιγότερα από πλευράς πολιτικής πείρας, για τον οποίον πίστευε ότι χρησιμοποιούσε το συγκεκριμένο θέμα για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης. Ο κ. Καραμανλής, ο οποίος είχε ήδη επιτιμήσει με αυστηρότατο τρόπο τον κ. Σαμαρά, κατηγορώντας τον ότι, αντί για σοβαρή διπλωματική προσπάθεια, προτείνει συλλαλητήρια και ψηφίσματα, του είπε ότι δεν μπορεί να υπαγορεύει στον ίδιο και τους πολιτικούς αρχηγούς τι θα πράξουν. Ο κ. Σαμαράς αποχώρησε κατόπιν τούτου από τη σύσκεψη».
«Ανακάτεψε και τον Καραμανλή, είπε ότι και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να κάνει κάτι, κάποια δήλωση, να αξιοποιηθεί και αυτός στην προσπάθεια. Τότε αγρίεψε πλέον ο Καραμανλής, δεν άντεξε και τον περιέλουσε. Τον βγάλαμε απ’ έξω κι εγώ τον απέλυσα…»
91. Τη διάσταση απόψεων μεταξύ του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Υπουργού Εξωτερικών επιβεβαιώνει και ο δεύτερος, ως πρόεδρος της Πολιτικής Άνοιξης. Συγκεκριμένα, ο Αντώνης Σαμαράς, σε άρθρο του στον Τύπο εξ αφορμής της αποχώρησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την ενεργό πολιτική, έγραφε: «Σε προσωπικές μας συναντήσεις αναρωτήθηκα, γραπτώς, αλλά και δημοσίως: Έχουμε, για παράδειγμα, δίκιο για τη Μακεδονία; Ναι. Τότε γιατί δεν δείξαμε αποφασιστικότητα; Γιατί ο Καραμανλής δεν άναβε το πράσινο φως για μια πιο δυναμική τακτική; Γιατί –το λιγότερο– συγκατάνευσε στην αναβάθμιση του συνδρόμου του δήθεν απομονωτισμού;» («Ελευθεροτυπία», 13-3-1995).
«Στην κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός δεν απέκλειε κάποια συμβιβαστική λύση στο θέμα του ονόματος, ενώ ο υπουργός των Εξωτερικών, δημόσια και σαφώς, ηρνείτο πλήρως τη λέξη Μακεδονία. [...] εάν ο Πρόεδρος συνετάσσετο με την άποψη του πρωθυπουργού, θα κατηγορείτο από την αντιπολίτευση όχι μόνο ότι μεροληπτεί υπέρ της κυβέρνησης, αλλά και ότι υπερβαίνει τα όρια των συνταγματικών αρμοδιοτήτων του».
Πέτρος Μολυβιάτης, τότε γενικός γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας.
92. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δίνει την εξής εκδοχή για την απόπειρά του να αποφυλακίσει τους πραξικοπηματίες: «Το προσπάθησα. Είχα, μάλιστα, τη σύμφωνη γνώμη και του τότε υπουργού Δικαιοσύνης Θανάση Κανελλόπουλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Με τον σάλο, όμως, που έκανε η αντιπολίτευση, ο Καραμανλής υποχώρησε και, επειδή η χάρις είναι προνόμιο του ανώτατου άρχοντα, δεν μπορούσα να προχωρήσω» (Νίτσα Λουλέ-Θεοδωράκη, «Κωνσταντίνος Μητσοτάκης», Ελληνικά Γράμματα, 1996, σελ. 84).
93. Όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποχωρούσε για τελευταία φορά από το Προεδρικό Μέγαρο, στις 10 Μαρτίου 1995, συμπληρώνονταν 60 χρόνια παρά τρεις μήνες από την είσοδό του στον δημόσιο βίο της χώρας, δεδομένου ότι είχε εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής με τις κάλπες της 9ης Ιουνίου 1935.
89. Σύμφωνα με αποκάλυψη του Γεώργιου Ράλλη (διαδόχου του στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας και την πρωθυπουργία), «ο τότε πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής απείλησε τον νέο πρωθυπουργό (Ανδρέα Παπανδρέου) ότι, αν τολμούσε να πραγματοποιήσει τις προεκλογικές του απειλές για έξοδο από την ΕΟΚ, θα διέλυε τη Βουλή, θα παραιτείτο από το αξίωμά του και θα ηγείτο του εκλογικού αγώνα εναντίον του ΠΑΣΟΚ».
«Τους όρους και το πλαίσιο της συνεργασίας μου με τον Παπανδρέου, εγώ το καθόρισα από την πρώτη κιόλας συνάντησή μας, όταν ανέλαβε πρωθυπουργός. Του είπα ότι δεν θα ανεχθώ να διακυβευτεί η ένταξη της χώρας μας στην ΕΟΚ, είτε με δημοψήφισμα, όπως είχε προαναγγείλει, είτε με την αξίωση επαναδιαπραγματεύσεως των όρων, αν αυτή απειλούσε με ακύρωση τη συμφωνία», Κ.Κ.
90. Στα Αρχεία του Κωνσταντίνου Καραμανλή αναδημοσιεύεται απόσπασμα για τα όσα έλαβαν χώρα στη σύσκεψη των πολιτικών αρχηγών για το Σκοπιανό (13-4-1992) από το βιβλίο του Θεόδωρου Σκυλακάκη «Στο όνομα της Μακεδονίας» (1995): «Κατά τη διάρκεια της απαρίθμησης των προτάσεων [του Αντώνη Σαμαρά], ο Κωνσταντίνος Καραμανλής δεν μπορούσε να αποκρύψει τη δυσφορία του. Διέκοψε τον κ. Σαμαρά στη μέση και, όταν ο τελευταίος έφτασε να του υποδεικνύει και τους διπλωματικούς χειρισμούς που θα έπρεπε να κάνει ο ίδιος, τότε πραγματικά εξερράγη. Κάτι το οποίο ήταν λίγο-πολύ αναμενόμενο, αν συνυπολογίσει κανείς τον χαρακτήρα του κ. Καραμανλή και το γεγονός ότι του έκανε υποδείξεις ένας πολιτικός με 45 χρόνια λιγότερα από πλευράς πολιτικής πείρας, για τον οποίον πίστευε ότι χρησιμοποιούσε το συγκεκριμένο θέμα για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης. Ο κ. Καραμανλής, ο οποίος είχε ήδη επιτιμήσει με αυστηρότατο τρόπο τον κ. Σαμαρά, κατηγορώντας τον ότι, αντί για σοβαρή διπλωματική προσπάθεια, προτείνει συλλαλητήρια και ψηφίσματα, του είπε ότι δεν μπορεί να υπαγορεύει στον ίδιο και τους πολιτικούς αρχηγούς τι θα πράξουν. Ο κ. Σαμαράς αποχώρησε κατόπιν τούτου από τη σύσκεψη».
«Ανακάτεψε και τον Καραμανλή, είπε ότι και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας πρέπει να κάνει κάτι, κάποια δήλωση, να αξιοποιηθεί και αυτός στην προσπάθεια. Τότε αγρίεψε πλέον ο Καραμανλής, δεν άντεξε και τον περιέλουσε. Τον βγάλαμε απ’ έξω κι εγώ τον απέλυσα…»
Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, τότε πρωθυπουργός.
91. Τη διάσταση απόψεων μεταξύ του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Υπουργού Εξωτερικών επιβεβαιώνει και ο δεύτερος, ως πρόεδρος της Πολιτικής Άνοιξης. Συγκεκριμένα, ο Αντώνης Σαμαράς, σε άρθρο του στον Τύπο εξ αφορμής της αποχώρησης του Κωνσταντίνου Καραμανλή από την ενεργό πολιτική, έγραφε: «Σε προσωπικές μας συναντήσεις αναρωτήθηκα, γραπτώς, αλλά και δημοσίως: Έχουμε, για παράδειγμα, δίκιο για τη Μακεδονία; Ναι. Τότε γιατί δεν δείξαμε αποφασιστικότητα; Γιατί ο Καραμανλής δεν άναβε το πράσινο φως για μια πιο δυναμική τακτική; Γιατί –το λιγότερο– συγκατάνευσε στην αναβάθμιση του συνδρόμου του δήθεν απομονωτισμού;» («Ελευθεροτυπία», 13-3-1995).
«Στην κυβέρνηση, ο πρωθυπουργός δεν απέκλειε κάποια συμβιβαστική λύση στο θέμα του ονόματος, ενώ ο υπουργός των Εξωτερικών, δημόσια και σαφώς, ηρνείτο πλήρως τη λέξη Μακεδονία. [...] εάν ο Πρόεδρος συνετάσσετο με την άποψη του πρωθυπουργού, θα κατηγορείτο από την αντιπολίτευση όχι μόνο ότι μεροληπτεί υπέρ της κυβέρνησης, αλλά και ότι υπερβαίνει τα όρια των συνταγματικών αρμοδιοτήτων του».
Πέτρος Μολυβιάτης, τότε γενικός γραμματέας της Προεδρίας της Δημοκρατίας.
92. Ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης δίνει την εξής εκδοχή για την απόπειρά του να αποφυλακίσει τους πραξικοπηματίες: «Το προσπάθησα. Είχα, μάλιστα, τη σύμφωνη γνώμη και του τότε υπουργού Δικαιοσύνης Θανάση Κανελλόπουλου και του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που ήταν Πρόεδρος της Δημοκρατίας. Με τον σάλο, όμως, που έκανε η αντιπολίτευση, ο Καραμανλής υποχώρησε και, επειδή η χάρις είναι προνόμιο του ανώτατου άρχοντα, δεν μπορούσα να προχωρήσω» (Νίτσα Λουλέ-Θεοδωράκη, «Κωνσταντίνος Μητσοτάκης», Ελληνικά Γράμματα, 1996, σελ. 84).
93. Όταν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αποχωρούσε για τελευταία φορά από το Προεδρικό Μέγαρο, στις 10 Μαρτίου 1995, συμπληρώνονταν 60 χρόνια παρά τρεις μήνες από την είσοδό του στον δημόσιο βίο της χώρας, δεδομένου ότι είχε εκλεγεί για πρώτη φορά βουλευτής με τις κάλπες της 9ης Ιουνίου 1935.
«Η καλύτερη ευχή για μένα είναι να τελειώσω την πολιτική μου δράση όπως ο ίδιος ήθελα πάντα. Προτού, δηλαδή, η παρουσία μου θεωρηθεί άχρηστη ή και ανεπιθύμητη», Κ.Κ.
«Του χρόνου κλείνω τα εξήντα στη δημόσια ζωή. Είμαι από εκείνους που ξέρουν πώς να τελειώνουν τη σταδιοδρομία τους... Θα απομονωθώ στο σπίτι μου. Μου ανήκει το ένα τρίτο, αλλά μου φτάνει. Φεύγω τόσο φτωχός όσο ήμουν όταν ήλθα», Κ.Κ.
«Πονάω και αγωνιώ για τη χώρα αυτή... Τι άλλο μπορώ να κάνω;», Κ.Κ.
94. Σε ψηφοφορία της τηλεοπτικής εκπομπής «Μεγάλοι Έλληνες» («ΣΚΑΪ»), στην οποία συμμετείχαν περίπου 40.000 πολίτες, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής αναδείχθηκε 4ος στη λίστα με τους 100 σημαντικότερους Έλληνες όλων των εποχών. Σε καλύτερη θέση όχι μόνο από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Ιωάννη Καποδίστρια, αλλά και από τον Σωκράτη, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη.
95. Για την ιστορία, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπήρξε σύγχρονος του Ελευθέριου Βενιζέλου και για λίγους μόλις μήνες δεν μοιράστηκαν την ίδια Βουλή. Ο Βενιζέλος απεβίωσε στο Παρίσι στις 18 Μαρτίου 1936. Είχε καταφύγει εκεί αμέσως μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Δηλαδή, τρεις μήνες πριν από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου του ίδιου χρόνου, στις οποίες θα εκλεγόταν πρώτη φορά βουλευτής ο Καραμανλής. Αν θέλουμε να πάμε και λίγο πιο πίσω στον χρόνο, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «χρυσής τετραετίας» του Βενιζέλου (1928-1932), ο Καραμανλής φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1925-1929), υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία (1930) και άσκησε τη δικηγορία στις Σέρρες (1930-1935). Αν και πολιτεύθηκε με το Λαϊκό Κόμμα, δηλαδή το αντίπαλο του Κόμματος Φιλελευθέρων, που είχε ιδρύσει ο Βενιζέλος, έμελλε να συνεχίσει το έργο του για τον εκσυγχρονισμό και εξευρωπαϊσμό της χώρας. Κατά μία μοιραία σύμπτωση, εισήλθε στον πολιτικό στίβο, για να πάρει τη σκυτάλη της προσπάθειας, τη στιγμή που εκείνος εξήρχετο…
«Ο Βενιζέλος ήρθε εδώ δημιουργημένος. Κι ήρθε σαν μορφή εξωελληνική. Αν είχε ντεμπουτάρει στην ελεύθερη Ελλάδα, φοβούμαι πως θα τον είχε πνίξει από τα πρώτα του βήματα. Για μένα, αυτό είναι το μυστικό της άμεσης επιβολής του», Κ.Κ.
96. Η αρχική πολιτική τοποθέτηση του Καραμανλή στο αντιβενιζελικό κόμμα θεωρείται αποτέλεσμα της γνωριμίας του με τον Αθανάσιο Αργυρό, παλιό πολιτικό των Λαϊκών στις Σέρρες, αλλά και απόρροια του γεγονότος ότι προερχόταν από οικογένεια γηγενών Ελλήνων της Μακεδονίας και όχι προσφύγων (οι τελευταίοι ταυτίστηκαν με τον βενιζελισμό).
95. Για την ιστορία, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής υπήρξε σύγχρονος του Ελευθέριου Βενιζέλου και για λίγους μόλις μήνες δεν μοιράστηκαν την ίδια Βουλή. Ο Βενιζέλος απεβίωσε στο Παρίσι στις 18 Μαρτίου 1936. Είχε καταφύγει εκεί αμέσως μετά το αποτυχημένο στρατιωτικό κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Δηλαδή, τρεις μήνες πριν από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου του ίδιου χρόνου, στις οποίες θα εκλεγόταν πρώτη φορά βουλευτής ο Καραμανλής. Αν θέλουμε να πάμε και λίγο πιο πίσω στον χρόνο, κατά τη διάρκεια της λεγόμενης «χρυσής τετραετίας» του Βενιζέλου (1928-1932), ο Καραμανλής φοίτησε στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1925-1929), υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία (1930) και άσκησε τη δικηγορία στις Σέρρες (1930-1935). Αν και πολιτεύθηκε με το Λαϊκό Κόμμα, δηλαδή το αντίπαλο του Κόμματος Φιλελευθέρων, που είχε ιδρύσει ο Βενιζέλος, έμελλε να συνεχίσει το έργο του για τον εκσυγχρονισμό και εξευρωπαϊσμό της χώρας. Κατά μία μοιραία σύμπτωση, εισήλθε στον πολιτικό στίβο, για να πάρει τη σκυτάλη της προσπάθειας, τη στιγμή που εκείνος εξήρχετο…
«Ο Βενιζέλος ήρθε εδώ δημιουργημένος. Κι ήρθε σαν μορφή εξωελληνική. Αν είχε ντεμπουτάρει στην ελεύθερη Ελλάδα, φοβούμαι πως θα τον είχε πνίξει από τα πρώτα του βήματα. Για μένα, αυτό είναι το μυστικό της άμεσης επιβολής του», Κ.Κ.
96. Η αρχική πολιτική τοποθέτηση του Καραμανλή στο αντιβενιζελικό κόμμα θεωρείται αποτέλεσμα της γνωριμίας του με τον Αθανάσιο Αργυρό, παλιό πολιτικό των Λαϊκών στις Σέρρες, αλλά και απόρροια του γεγονότος ότι προερχόταν από οικογένεια γηγενών Ελλήνων της Μακεδονίας και όχι προσφύγων (οι τελευταίοι ταυτίστηκαν με τον βενιζελισμό).
«Πράγματι, επρόκειτο σχεδόν για ατύχημα ότι ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα στη Δεξιά», «The Economist».
97. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε γεννηθεί το 1907 στο «Κιούπκιοϊ» (σ.σ.: στα τουρκικά, χωριό των πιθαριών), ένα τουρκοκρατούμενο τότε χωριό του νομού Σερρών. Το Κιούπκιοϊ απελευθερώθηκε το 1912 και μετονομάστηκε σε «Φυλίς» το 1919 και σε «Πρώτη» το 1927.
«Δεν προερχόμουν από κάποιο πολιτικό τζάκι, ούτε καν από περιοχή που έβγαζε πολιτικούς. Δεν είχα περιουσία να στηριχτώ. Δεν είχα να επικαλεστώ εντυπωσιακές σπουδές, διπλώματα, τίτλους. Δεν άνηκα στη λεγόμενη υψηλή κοινωνία. Ήμουν, συνεπώς, μια εξοργιστική περίπτωση», Κ.Κ.
98. Η επιτύμβια φράση αναγράφτηκε σύμφωνα με επιθυμία του. Κατ’ ουσίαν, είναι η απάντηση που έδωσε στον πατέρα του, όταν ο τελευταίος αντιτάχθηκε στην ενασχόλησή του με την πολιτική: «Εάν περιμένεις να νοικοκυρευτώ και να ζήσω μια συνήθη ζωή, πρέπει να σου πω ότι ποτέ δεν θα λογικευθώ κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αν έχω φιλοδοξίες, είναι γιατί μ’ ενδιαφέρουν άλλα πράγματα, πολύ σημαντικότερα από μένα τον ίδιον. Μπορεί αυτό να είναι αφελές. Πιστεύω, όμως, ότι δεν δικαιώνεται η παρουσία μας σ’ αυτόν τον κόσμο με το να καλλιεργούμε την προσωπική μας ευτυχία. Καθένας προσφέρει τον εαυτό του κατά τον δικό του τρόπο, ανάλογα με την ευκαιρία και τις περιστάσεις. Εγώ θέλω να αφιερωθώ στον λαό μου. Θέλω να δικαιώσω το πέρασμά μου από τον κόσμο αυτό υπηρετώντας αυτούς τους ανθρώπους».
Βιβλιογραφία:
98. Η επιτύμβια φράση αναγράφτηκε σύμφωνα με επιθυμία του. Κατ’ ουσίαν, είναι η απάντηση που έδωσε στον πατέρα του, όταν ο τελευταίος αντιτάχθηκε στην ενασχόλησή του με την πολιτική: «Εάν περιμένεις να νοικοκυρευτώ και να ζήσω μια συνήθη ζωή, πρέπει να σου πω ότι ποτέ δεν θα λογικευθώ κατ’ αυτόν τον τρόπο. Αν έχω φιλοδοξίες, είναι γιατί μ’ ενδιαφέρουν άλλα πράγματα, πολύ σημαντικότερα από μένα τον ίδιον. Μπορεί αυτό να είναι αφελές. Πιστεύω, όμως, ότι δεν δικαιώνεται η παρουσία μας σ’ αυτόν τον κόσμο με το να καλλιεργούμε την προσωπική μας ευτυχία. Καθένας προσφέρει τον εαυτό του κατά τον δικό του τρόπο, ανάλογα με την ευκαιρία και τις περιστάσεις. Εγώ θέλω να αφιερωθώ στον λαό μου. Θέλω να δικαιώσω το πέρασμά μου από τον κόσμο αυτό υπηρετώντας αυτούς τους ανθρώπους».
Βιβλιογραφία:
· Αναγνωστοπούλου Αγγελική, «Ίδρυμα “Κωνσταντίνος
Καραμανλής”», Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Καραμανλής», 2006.
· Αναστασόπουλος Γιώργος, «Μύθοι και αλήθειες για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή», Ι.Σιδέρης, 2001.
· Αναστασόπουλος Γιώργος, «Μύθοι και αλήθειες για τον Κωνσταντίνο Καραμανλή», Ι.Σιδέρης, 2001.
· Αρβανιτάκης Δημήτρης (επιμέλεια), «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η
εποχή του», Μουσείο Μπενάκη, 2007.
· Αρβανιτόπουλος Κωνσταντίνος (επιμέλεια), «Καραμανλής: Η πολιτική ως δημιουργία», Ευρασία, 2023.
· Βαρβιτσιώτης Γιάννης, «Όπως τα Έζησα: 1961-1981», Λιβάνης, 2012.
· Βασιλοπούλου Κατερίνα – Χατζηαποστόλου Ελένη (επιμέλεια), «Αποχαιρετισμός», Ορίζων, 1995.
· Βέλιος Αλέξανδρος, «Η αλληλογραφία της αυτοεξορίας: Κωνσταντίνος Καραμανλής, 1963-1974», Ροές, 1995.
· Βερέμης Θάνος, «Δόξα & αδιέξοδα: Ηγέτες της νεοελληνικής ιστορίας», Μεταίχμιο, 2017.
· Γιαγκιόζης Φαίδων, «Η Θεσσαλονίκη του Καραμανλή», Κυριακίδη Αφοί Α.Ε., 2005.
· Γιοβάνης Χρήστος – Παπαδάκης Παναγιώτης (επιμέλεια), «Ο εθνάρχης Καραμανλής», Books Servis, 1975-1977.
· Γουλιάς Νίκος, «Η Ελλάδα στις Κάλπες, 1974-2019: Εθνικές Εκλογές, Κόμματα και Εκστρατείες», Νέες Καθημερινές Εκδόσεις Μονοπρόσωπη Α.Ε., 2023.
· Γουντχάουζ Κρις, «Καραμανλής: Ο ανορθωτής της Ελληνικής
Δημοκρατίας», Μορφωτική Εστία, 1982.
· Γρηγοριάδης Σόλων, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974», Κ.Καπόπουλος, 1973.
· Έβερτ Μιλτιάδης, «Καραμανλής ο αναμορφωτής», ιδιωτική έκδοση, 1988.
· Ζαχαρόπουλος Άγγελος, «Η οδύσσεια της ευρωπαϊκής μας πορείας: Μαρτυρίες για το παρελθόν και σκέψεις για το μέλλον», Μίνωας, 2011.
· Γρηγοριάδης Σόλων, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, 1941-1974», Κ.Καπόπουλος, 1973.
· Έβερτ Μιλτιάδης, «Καραμανλής ο αναμορφωτής», ιδιωτική έκδοση, 1988.
· Ζαχαρόπουλος Άγγελος, «Η οδύσσεια της ευρωπαϊκής μας πορείας: Μαρτυρίες για το παρελθόν και σκέψεις για το μέλλον», Μίνωας, 2011.
· Ζενεβουά Μωρίς, «Η Ελλάς του Καραμανλή ή η Δημοκρατία
δυσχερής;», Ι.Σιδέρης, 1972.
· Ζούλας Στάμος, «Όσα δεν έγραψα…», Καστανιώτης, 2003.
· Ζούλας Στάμος, «Όσα δεν έγραψα…», Καστανιώτης, 2003.
· Ιωαννίδης Λάκης, «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ο άνθρωπος, ο ηγέτης, ο αναμορφωτής», Θεσσαλονίκη, 1966.
· Ιωαννίδης Λάκης, «Γιατί διαλέξαμε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή», Θεσσαλονίκη, 1976.
· Ιωαννίδης Λάκης, «37 χρόνια αγώνες κοντά στον Κ.Καραμανλή», Θεσσαλονίκη, 1992.
· Καιρίδης Δημήτρης, «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής & ο ξένος Τύπος», Πατάκης, 2014.
· Ιωαννίδης Λάκης, «37 χρόνια αγώνες κοντά στον Κ.Καραμανλή», Θεσσαλονίκη, 1992.
· Καιρίδης Δημήτρης, «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής & ο ξένος Τύπος», Πατάκης, 2014.
· Καριεντίδης Χρήστος (επιμέλεια), «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η ευρωπαϊκή πορεία της Ελλάδας», Πατάκης, 2000.
· Καρτάκης Ελευθέριος (επιμέλεια), «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ο Τελευταίος Μεγάλος», Ροές, 1991.
· Καρτάκης Ελευθέριος – Παπαθανασόπουλος Βασίλης (επιμέλεια), «Ο
πολιτικός λόγος του Κωνσταντίνου Καραμανλή», Ινστιτούτο Δημοκρατίας «Κωνσταντίνος
Καραμανλής», Ροές, 2002.
· Κοντογεώργης Γεώργιος, «Η Ελλάδα στην Ευρώπη: Η πορεία προς την Ένωση και η πολιτική Καραμανλή», Γιοβάνης, 1985.
· Λαμπρίας Τάκης, «Στη σκιά ενός μεγάλου», Μορφωτική
Εστία, 1989.
· Λαμπρίας Τάκης (επιμέλεια), «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Επίλεκτα κείμενα», Μορφωτική Εστία, 1995.
· Λαμπρίας Τάκης (επιμέλεια), «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Επίλεκτα κείμενα», Μορφωτική Εστία, 1995.
· Λαμπρίας Τάκης, «Καραμανλής, ο φίλος», Ποταμός, 1998.
· Λανδράκης Στέλιος, «Γκολφ Γλυφάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής», Δήμος Γλυφάδας, 2000.
· Λουκάκος Πάνος, «Η αθέατη όψη: Τύπος και πολιτική στη Μεταπολίτευση», Εστία, 2013.
· Μακρυδημήτρης Αντώνης, «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ένα
παράδειγμα πολιτικής ηγεσίας», Ποταμός, 2007.
· Μασσίπ Ροζέ, «Καραμανλής: Ο Έλληνας που ξεχώρισε»,
Ι.Σιδέρης, 1982.
· Μέρτζος Νικόλαος, «Ο Αναμορφωτής», Μίλητος, 2020.
· Μιχαλόπουλος Δημήτρης, «Ελλάδα και διεθνείς εξελίξεις, 1944-1974: Επιτολή, πτώση και επάνοδος του Κωνσταντίνου Καραμανλή», Παπαζήσης, 2019.
· Μέρτζος Νικόλαος, «Ο Αναμορφωτής», Μίλητος, 2020.
· Μιχαλόπουλος Δημήτρης, «Ελλάδα και διεθνείς εξελίξεις, 1944-1974: Επιτολή, πτώση και επάνοδος του Κωνσταντίνου Καραμανλή», Παπαζήσης, 2019.
· Μπαλωτή Ξένη, «Κωνσταντίνος Καραμανλής», Σαββάλας,
2004.
· Νικολαΐδου Εύα, «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Η ανθρώπινη πλευρά του», Ι.Σιδέρης, 2019.
· Νικολαΐδου Εύα, «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Η ανθρώπινη πλευρά του», Ι.Σιδέρης, 2019.
· Παπαθανασόπουλος Βασίλης, «Ανατρέποντας τον Κωνσταντίνο Καραμανλή», Πατάκης, 2005.
· Παπαναγιώτου Δημήτρης, «Ανάμεσα σε δύο Προέδρους:
Πλησιάζοντας τον άνθρωπο πίσω από τον ηγέτη», Έφεσος, 2005.
· Παπαχελάς Αλέξης, «Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα δικά του λόγια: 1942-1974», Παπαδόπουλος, 2017.
· Παπαχελάς Αλέξης, «Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα δικά του λόγια: 1974-2016», Παπαδόπουλος, 2019.
· Παπαχελάς Αλέξης, «Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα δικά του λόγια: 1942-1974», Παπαδόπουλος, 2017.
· Παπαχελάς Αλέξης, «Ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης με τα δικά του λόγια: 1974-2016», Παπαδόπουλος, 2019.
· Παπινιανός, «Ο Δικηγόρος», Εστία, 2003.
· Παρασκευόπουλος Πότης, «Ο Καραμανλής στα χρόνια 1974-1985», Φυτράκης, 1986.
· Πασαλάρης Χρήστος, «Οι Βαρόνοι των Media», Ζάρβανος, 1994.
· Ριζάς Σωτήρης, «Κωνσταντίνος Καραμανλής», Σκάι Βιβλίο,
2009.
· Ρούμπας Ιωάννης, «Υποθήκες ενός Μεγάλου Ηγέτη», 2005.
· Ρούμπας Ιωάννης, «Υποθήκες ενός Μεγάλου Ηγέτη», 2005.
· Σβολόπουλος Κωνσταντίνος (επιμέλεια), «Κωνσταντίνος Καραμανλής:
Αρχείο, γεγονότα και κείμενα», Εκδοτική Αθηνών, 1997.
· Σβολόπουλος Κωνσταντίνος, Μπότσιου Κωνσταντίνα, Χατζηβασιλείου Ευάνθης (επιμέλεια), «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον Εικοστό Αιώνα», Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, Ζάππειο Μέγαρο, 5-9 Ιουνίου 2007, Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», 2008.
· Σβολόπουλος Κωνσταντίνος, «Καραμανλής (1907-1998): Μια πολιτική βιογραφία», Ίκαρος, 2011.
· Τζερμιάς Παύλος, «Η πολιτική σκέψη του Κωνσταντίνου Καραμανλή: Μια ανίχνευση», Ελληνική Ευρωεκδοτική, 1990.
· Τσάτσος Κωνσταντίνος, «Ο άγνωστος Καραμανλής», Εκδοτική Αθηνών, 1984.
· Φυντανίδης Σεραφείμ, «31 αξέχαστα χρόνια στο ξύλινο τιμόνι της "Ελευθεροτυπίας" και της "Κυριακάτικης Ε"», Πατάκης, 2014.
· Χαραλαμπάκος Βασίλης (επιμέλεια), «In memoriam: Η διεθνής κοινότητα τιμά τον Κωνσταντίνο Καραμανλή», Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Καραμανλής», 1999.
· Χατζηβασιλείου Ευάνθης, «Η άνοδος του Κωνσταντίνου Καραμανλή στην εξουσία, 1954-1956», Πατάκης, 2001.
Εκδόσεις του Τύπου:
· Βούλτεψη Σοφία (επιμέλεια), «Η πορεία προς τη Δημοκρατία» («Τύπος της Κυριακής», 20/7/2013).
· Κατσίγερας Μιχάλης (επιμέλεια), «Ελλάδα – Ευρωπαϊκή Ένωση: 30 χρόνια από τη συμφωνία ένταξης» («Η Καθημερινή», 24/5/2009).
· Κότταρη Μαρία, «Η είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ», περιοδικό «Ιστορικά Θέματα», Αύγουστος 2015, τεύχος 153.
· Λεονταρίτης Γεώργιος, «Κωνσταντίνος Καραμανλής», σειρά «Επτά Ημέρες» («Η Καθημερινή», 26/4/1998).
· Λάζου Βασιλική – Ψαρομήλιγκος Αρτέμης (επιμέλεια), «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ο αναμορφωτής της μεταπολεμικής Ελλάδας», σειρά «Ελλήνων Ιστορικά», τεύχη 15-16 («Τύπος της Κυριακής», 14-21/7/2013).
· Παναγόπουλος Βαγγέλης (επιμέλεια), «Οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου», σειρά «Ιστορικά» («Ελευθεροτυπία», 8/6/2000).
· Κατσίγερας Μιχάλης (επιμέλεια), «Ελλάδα – Ευρωπαϊκή Ένωση: 30 χρόνια από τη συμφωνία ένταξης» («Η Καθημερινή», 24/5/2009).
· Κότταρη Μαρία, «Η είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ», περιοδικό «Ιστορικά Θέματα», Αύγουστος 2015, τεύχος 153.
· Λεονταρίτης Γεώργιος, «Κωνσταντίνος Καραμανλής», σειρά «Επτά Ημέρες» («Η Καθημερινή», 26/4/1998).
· Παναγόπουλος Βαγγέλης (επιμέλεια), «Οι Συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου», σειρά «Ιστορικά» («Ελευθεροτυπία», 8/6/2000).
· Παναγόπουλος Βαγγέλης (επιμέλεια), «Η αποκατάσταση της Δημοκρατίας», σειρά «Ιστορικά» («Ελευθεροτυπία», 24/7/2013).
· Σαμπατακάκη Μαρία (επιμέλεια), «Αφιέρωμα: Κωνσταντίνος Καραμανλής», περιοδικό «Ιστορία Εικονογραφημένη», Οκτώβριος 2019, τεύχος 616.
· Σαφλαγιούρα Γιώτα (επιμέλεια), «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Πολιτικές προβολές στο μέλλον», τριμηνιαία επιθεώρηση «Φιλελεύθερη Έμφαση»,
Ιούλιος-Αύγουστος-Σεπτέμβριος 1999, τεύχος 3.
· Σίμος Νίκος, «Κωνσταντίνος Καραμανλής (1907-1998)» («Παραπολιτικά», 29/6/2013).
· Τραΐου Ελευθερία (επιμέλεια), «Το αρχείο Κωνσταντίνου Καραμανλή», σειρά «Επτά Ημέρες» («Η Καθημερινή», 4/5/1997).
· Τραΐου Ελευθερία (επιμέλεια), «Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα: 1950-1960», σειρά «Επτά Ημέρες» («Η Καθημερινή», 28/11/1999).
· Τραΐου Ελευθερία (επιμέλεια), «Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα: 1960-1965», σειρά «Επτά Ημέρες» («Η Καθημερινή», 5/12/1999).
· Τραΐου Ελευθερία (επιμέλεια), «Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα: 1950-1960», σειρά «Επτά Ημέρες» («Η Καθημερινή», 28/11/1999).
· Τραΐου Ελευθερία (επιμέλεια), «Η Ελλάδα τον 20ο αιώνα: 1960-1965», σειρά «Επτά Ημέρες» («Η Καθημερινή», 5/12/1999).
· Χατζηβασιλείου Ευάνθης (επιμέλεια), «40 χρόνια από τη Μεταπολίτευση» («Η
Καθημερινή», 27/7/2014).
· «Ιστορικό Λεύκωμα: 1960-1991» («Η Καθημερινή», 1997-1998).
· «Ιστορικό Λεύκωμα: 1960-1991» («Η Καθημερινή», 1997-1998).
Άρθρα στον Τύπο:
· Βαρβιτσιώτης Ιωάννης, «Τότε
και τώρα» («Η Καθημερινή», 20/7/2014).
· Βατόπουλος Νίκος, «Η Αθήνα του Καραμανλή ήταν πολύ φωτεινή» («Η Καθημερινή», 16/5/2015).
· Βατόπουλος Νίκος, «Η Αθήνα του Καραμανλή ήταν πολύ φωτεινή» («Η Καθημερινή», 16/5/2015).
· Καιρίδης Δημήτρης, «Επιβεβαίωση
της επιλογής του» («Η Καθημερινή», 3/3/2013).
· Κάρυος Ανδρέας, «Το Σχέδιο Μακμίλαν» («Η Καθημερινή», 28/12/2014).
· Κάρυος Ανδρέας, «Το Σχέδιο Μακμίλαν» («Η Καθημερινή», 28/12/2014).
· Κιτρομηλίδης Πασχάλης, «Η
στρατηγική της πολιτικής ηγεσίας» («Η Καθημερινή», 3/3/2013).
· Κουλουμπής Θεόδωρος, «Καραμανλής και Βενιζέλος: Μια συγκριτική θεώρηση» («Η Καθημερινή», 1/7/2007).
· Κουλουμπής Θεόδωρος, «Καραμανλής και Βενιζέλος: Μια συγκριτική θεώρηση» («Η Καθημερινή», 1/7/2007).
· Κουράκης Νέστωρ, «Τα προσωπικά χαρακτηριστικά ενός πολιτικού ηγέτη» («Νέα Πολιτική», Σεπτέμβριος 2013, β΄ περίοδος, τεύχος 3, σελ.49-54).
· Μαλούχος Γεώργιος, «Η Ελλάδα που δεν κατάλαβε» («Νέα Πολιτική», Σεπτέμβριος 2013, β΄ περίοδος, τεύχος 3, σελ.56-57).
· Μαρίνος Γιάννης, «Η άγνωστη οφειλή της Αριστεράς» («Το Βήμα», 12/12/1999).
· Μαρίνος Γιάννης, «Πώς παρερμηνεύτηκε ο
Καραμανλής» («Το Βήμα», 16/3/2013).
· Μέρτζος Νικόλαος, «Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο ασκητής επιφανής αναμορφωτής» («Η Καθημερινή», 23/6/2018).
· Μέρτζος Νικόλαος, «Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο ασκητής επιφανής αναμορφωτής» («Η Καθημερινή», 23/6/2018).
· Ράλλης Γεώργιος, «Ο Καραμανλής θα έριχνε τον Παπανδρέου αν μας έβγαζε από την ΕΟΚ» («Η Καθημερινή», 28/9/2001).
· Χατζηβασιλείου Ευάνθης, «Ο
Κωνσταντίνος Καραμανλής και η ευρωπαϊκή ιδέα» («Η Καθημερινή»,
25/3/2017).
· Χατζηβασιλείου Ευάνθης, «Ο Κων. Καραμανλής και η δικτατορία» («Η Καθημερινή», 28/5/2017).
· Χατζηβασιλείου Ευάνθης, Συνέντευξη με αφορμή τα 20 χρόνια από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Καραμανλή (Athensvoice.gr, 23/4/2018).
· Χατζηβασιλείου Ευάνθης, Συνέντευξη με αφορμή τα 20 χρόνια από τον θάνατο του Κωνσταντίνου Καραμανλή (Athensvoice.gr, 23/4/2018).
Τηλεοπτικές εκπομπές:
· «Από τη Δικτατορία στη Δημοκρατία» («ΕΤ1», 1984)
· «Χρόνια Δημοκρατίας: 1974-1990» («ΕΤ1», 1991)
· «Ριμέικ»: «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Το Τέλος μιας Εποχής» («ΕΡΤ», 1998)
· «Ένα Κλικ, Ένας Αιώνας» («ONE», 1999)
· «Ριμέικ»: «ΕΟΚ: 20 χρόνια» («ΕΡΤ», 1999)
· «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ένας χρόνος απουσίας» (Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», 1999)
· «Ανιχνεύσεις» («ΕΤ3», 2001)
· «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ένα κεφάλαιο της Ιστορίας» («TV100», 2001)
· «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα»: «Ευρωπαϊκή Ένωση, 20 Χρόνια» («ΕΡΤ», 2002)
· «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα»: «Ευρωπαϊκή Ένωση, 20 Χρόνια» («ΕΡΤ», 2002)
· «6 χρόνια χωρίς τον Εθνάρχη» («ΕΤ3», 2004)
· «Modern Greeks»
(«The History Channel», 2006)
· «Ριμέικ»: «Η σύνδεση και η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρώπη» («ΕΡΤ», 2006)
· «Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα»: «Η άγνωστη αντίσταση κατά της δικτατορίας» (Μέρος 4ο): «Η κατάρρευση» («ΕΤ1», 2006)
· «Εξιστορείν και Ιστορείν» («ΕΤ1», 2006-2007)
· «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ο άνθρωπος που άλλαξε την Ελλάδα» («ΣΚΑΪ», 2007)
· «Η
Άλλη Όψη» («NET», 2008)
· «Μαρτυρίες»: «Κωνσταντίνος Καραμανλής, αυτοεξόριστος στο Παρίσι» («NET», 2009)
· «Μεγάλοι Έλληνες» («ΣΚΑΪ», 2009)
· «Η Μεγάλη Αλλαγή» («ΝΕΤ», 2009)
· «Ριμέικ»: «40 χρόνια ανεξαρτησίας – Κύπρος» («ΕΡΤ», 2009)
· «Το Πανόραμα μιας Επταετίας: "Χούντα είναι. Θα περάσει."» («NET», 2012)
· «Πρωτοσέλιδα Ιστορίας»: «Από τον Παπάγο στον Καραμανλή» («ΕΡΤ», 2013)
· Συμπόσιο: «Κωνσταντίνος Καραμανλής: τότε και τώρα» (Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 2013)
· «1974-2017: 43 Χρόνια από την αποκατάσταση της Δημοκρατίας» («Βουλή Τηλεόραση», 2017)
· «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Ο Μακεδόνας που έγινε εθνικός ηγέτης» (News247.gr, 2018)
· «Ιστορικοί Περίπατοι»: «Από το Λαϊκό Κόμμα στην Κεντροδεξιά της Μεταπολίτευσης» («ΕΡΤ1», 2018)
· «Ιστορικοί Περίπατοι»: «Η Ελλάδα στη Δεκαετία του '50» («ΕΡΤ1», 2018)
· «Διαβουλεύσεις»: «Κωνσταντίνος Καραμανλής: Φωτίζοντας την ανθρώπινη πλευρά του» («Βουλή Τηλεόραση», 2019)
· «Και εγένετο... Ελλάς»: «Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο "Εθνάρχης"» («Open Beyond», 2021)
· Εκδήλωση: «Κωνσταντίνος Καραμανλής – Η πορεία της Ελλάδας στην Ενωμένη Ευρώπη» (Ίδρυμα «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής», 2021)
· «Καταστροφές και Θρίαμβοι» (επεισόδιο 6): «Από τον Σοσιαλισμό στο Ευρώ (1974-2004)», («ΣΚΑΪ», 2021)
· «Πολιτικές Ιστορίες Θεσσαλονίκης»: «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η Θεσσαλονίκη», Α΄ Μέρος («TV 100», 2021)
· «Πολιτικές Ιστορίες Θεσσαλονίκης»: «Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής και η Θεσσαλονίκη», Β΄ Μέρος («TV 100», 2021)
· «Ιστορίες Εκλογών» («ΣΚΑΪ», 2023)
· «Ο Παντελής Καψής συζητά με τον Πάνο Λουκάκο: "Τον Καραμανλή δεν μπορούσες να τον πεις ούτε δεξιό ούτε αριστερό"» («ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ Podcast», 2023)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου